Μέγα Σάββατον

Αρχιμανδρίτης Επιφάνιος Ι. Θεοδωρόπουλος

Κατὰ τὸ Μ. Σάββατο ἑορτάζομεν τὴν ταφὴν τοῦ Κυρίου ὑπὸ τοῦ Ἰωσὴφ καὶ τοῦ Νικοδήμου, καθὼς καὶ τὴν κάθοδον αὐτοῦ εἰς τὰ σκοτεινὰ βασίλεια τοῦ ᾅδου. Ὅταν ὁ Κύριος ἀπέθανεν, ὡς ἄνθρωπος, καὶ ἐχωρίσθη ἡ Ψυχὴ ἀπὸ τὸ Σῶμά Του, τότε τὸ μὲν Σῶμα Του, ἀπὸ τὸ ὁποῖον δὲν ἐχωρίσθη ἡ Θεότης του Κυρίου, ἐτέθη εἰς τὸν τάφον· ἡ δὲ Ψυχή Του, ἡνωμένη καὶ αὐτὴ μὲ τὴν Θεότητά Του, κατῆλθεν εἰς τὸν ᾅδην καὶ, νικήσασα αὐτὸν, ἀπηλευθέρωσε τὰς ἐκεῖ κρατουμένας ψυχάς. Κατὰ τὴν τρίτην δὲ ἡμέραν ἡνώθη πάλιν ἡ Ψυχὴ μετὰ τοῦ Σώματος καὶ τὸ Σῶμα ἀνέστη ἐκ νεκρῶν. Τοιουτοτρόπως ἐνικήθησαν καὶ ὁ ᾅδης καὶ ὁ θάνατος. Τὸν ᾅδην ἐνίκησεν ἡ Ψυχὴ τοῦ Κυρίου, τὸν δε θάνατον τὸ Σῶμα Του, διότι καὶ τὰ δύο δὲν ἦσαν μόνα των, ἀλλ᾿ ἡνωμένα μὲ τὴν Θεότητα. Ἡ Ψυχὴ αὐτὴ καὶ τὸ Σῶμα αὐτὸ δὲν ἦσαν ψυχὴ καὶ σῶμα ἑνὸς κοινοῦ θνητοῦ, ἀλλὰ Ψυχὴ καὶ Σῶμα τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Θεοῦ. Διὰ τοῦτο οὔτε ὁ ᾅδης ἠδυνήθη νὰ κρατήσῃ δεσμίαν τὴν Ψυχὴν αὐτὴν οὔτε ὁ θάνατος ἠδυνήθη να κρατήσῃ καὶ νὰ παραδώσῃ εἰς τὴν φθορὰν τὸ Σῶμα αὐτό.

Ἑορτάζομεν λοιπὸν κατὰ τὸ Μ. Σάββατον τὴν ταφήν τοῦ Σώματος τοῦ Κυρίου καὶ τὴν κάθοδον τῆς Ψυχῆς Αὐτοῦ, ἡνωμένης μὲ τὴν Θεότητα, εἰς τὰ βασίλεια τοῦ ἅδου διὰ νὰ κηρύξῃ τὴν λύτρωσιν εἰς τὰς ἐκεῖ κρατουμένας ψυχάς. Ἐν ἀρχῇ τῆς Ἀκολουθίας ψάλλονται τὰ ἀπολυτίκια «Ὁ εὐσχήμων Ἰωσήφ…», «Ὅτε κατῆλθες…», «Ταῖς μυροφόροις…» καὶ «Ἐξέστησαν χοροί…». Ἔπειτα ψάλλεται ὁ Κανὼν τῆς ἡμέρας, ποὺ εἶνε ἀρτιος, δηλαδὴ ἔχει ὀκτὼ ᾨδάς, καὶ ἀρχίζει μὲ τὸν εἱρμὸν «Κύματι θαλάσσης…». Ἀκροστιχίδα ἔχει «Καὶ σήμερον δὲ Σάββατον μέλπω μέγα». Ἡ ἀκροστιχὶς αὐτὴ εἶνε ἑνιαία μὲ τὴν ἀκροστιχίδα τοῦ Κανόνος τῆς προηγουμένης ἡμέρας. Ὁλόκληρος ἔχει οὕτω: «Προσάββατόν τε καὶ σήμερον δὲ Σάββατον μέλπω μέγα». Μετὰ τὴν θ΄ ᾨδὴν ψάλλονται εἰς τρεῖς στάσεις (δηλαδὴ τμήματα, μέρη) τὰ λεγόμενα «Ἐγκώμια», μικρά τροπάρια, λίαν ἀγαπητὰ εἰς τὸν λαόν. Τὰ «Ἐγκώμια», αὐτὰ εἶνε ἀγνώστου ποιητοῦ σύνθεσις, ἔχουν δὲ πολλὰς παραλλαγάς. Μετὰ τὰ «Ἐγκώμια», ψάλλονται τὰ εὐλογητάρια καὶ στιχηρὰ τῶν αἴνων, καθὼς καὶ ἡ Δοξολογία. Μετὰ τὴν Δοξολογίαν, γίνεται ἡ ἔξοδος καὶ ἡ περιφορὰ τοῦ φέροντος τὸν «Ἐπιτάφιον» ἱεροῦ κουβουκλίου, κατὰ τὴν ὁποίαν ψάλλεται τὸ τροπάριον «Τὸν ἤλιον κρύψαντα…». Τέλος, μετὰ τὴν ἐπιστροφὴν εἰς τὸν ἱερὸν Ναὸν, ψάλλονται τὰ τροπάρια «Ὅτε κατῆλθες…», «Ταῖς μυροφόροις…» καὶ «Ὁ εὐσχήμων…». Ἔπειτα ἀναγινώσκεται κείμενον ἐκ τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου Ἰεζεκιήλ (λζ΄ 1-14), Ἀπόστολος (Α΄ Κορ. ε΄ 6-8 καὶ Γαλ. γ΄ 13-14) καὶ Εὐαγγέλιον (Ματθ. κζ΄ 62-66).

Πάντα τὰ ἀνωτέρω ἀποτελοῦν, ὡς εἴπομεν, τὸν Ὄρθρον τοῦ Μ. Σαββάτου καὶ ψάλλονται τῇ ἑσπέρᾳ τῆς Μ. Παρασκευῆς. Κατ᾿ αὐτήν δὲ τὴν ἡμέραν τοῦ Μ. Σαββάτου τελεῖται ὁ Ἑσπερινὸς τοῦ Πάσχα, συνυφασμένος μετὰ τῆς θ. Λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου. Ἡ Ἀκολουθία ἔχει ἀναστάσιμον καὶ πανηγυρικὸν χαρακτήρα, διότι εἶναι, ὡς ἐλέχθη, Ἑσπερινὸς τῆς μεγάλης καὶ κοσμοσωτηρίου ἑορτῆς τοῦ Πάσχα καὶ ἀποτελεῖ εἰσαγωγὴν εἰς αὐτήν. Ὁ λαὸς ὀνομάζει αὐτὴν «πρώτην Ἀνάστασιν». Ὡραιότατον καὶ κατανυκτικώτατον εἶνε τὸ εἰς θέσιν Χερουβικοῦ ὕμνου ψαλλόμενον τροπάριον «Σιγήσατω πᾶσα σὰρξ βροτεία…». Σήμερον ἡ Ἀκολουθία αὕτη ψάλλεται ὄχι τὰς ἑσπερινάς, άλλὰ τὰς πρωϊνὰς ὥρας τοῦ Μ. Σαββάτου.

Αρχιμανδρίτης Επιφάνιος Ι. Θεοδωρόπουλος, Η Μεγάλη Εβδομάς μετά ερμηνείας, 9η έκδ. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002