Το άγιο και Μέγα Σάββατο

Γέροντας Πετρώνιος Τανάσε

Η ανομία των Εβραίων έλαβε τέλος και συγχρόνως ο Κύριος συνεπλήρωσε το έργο της θείας Οικονομίας Του. «Τετέλεσται»! Το θείο Σώμα κρεμασμένο στον Σταυρό, γυμνό και νεκρό, χωρίς πνοή! Ο Ιωσήφ και ο Νικόδημος το ευτρεπίζουν για τον ενταφιασμό του, οδυρόμενοι με συντριβή και κλαυθμούς: «Πῶς σὲ κηδεύσω, Θεέ μου; ἢ πῶς σινδόσιν εἱλήσω; Ποίαις χερσὶ δὲ προσψαύσω τὸ σὸν ἀκήρατον σῶμα; ἢ ποῖα ἄσματα μέλψω τῇ σῇ ἐξόδῳ, Οἰκτίρμον;…». Τοποθετείται ο άγιος Επιτάφιος στο μέσον της Εκκλησίας έχοντας επάνω το Ιερό Ευαγγέλιο και τον Τίμιο Σταυρό, το σημείο της δόξης τού Εσταυρωμένου και ο ευσεβής λαός εναποθέτει ως αφιερώματα ανοιξιάτικα λουλούδια και άνθη ψυχής: τα δάκρυα της μετανοίας και τούς σπαραγμούς της καρδιάς.

Η Επιτάφιος Ακολουθία της Παρασκευής το βράδυ είναι η τελευταία φάσις του θρήνου για τον Κύριο, ο oποίος ευρίσκεται στον τάφο. Η ακολουθία στηρίζεται στον 118ον Ψαλμό, που χρησιμοποιείται από την εβραϊκή παράδοση για το Πάσχα. Στους στίχους του παρεμβάλλονται στροφές που είναι συνθέσεις της Εκκλησίας. Είναι ένα είδος συνδέσεως και συν-πλοκής των Δύο Διαθηκών. Τα τρία μέρη του, που είναι χωρισμένος, μας δείχνουν πληρέστερα την ανεκλάλητη συγκατάβαση του Κυρίου, ο οποίος κατεβαίνει μέχρι τα κατώτατα του άδου, όπου ευρίσκεται ο αιχμάλωτος ακόμη άνθρωπος. Είναι το κατώτερο σημείο της κενώσεως του Θεού για την σωτηρία του ανθρωπίνου γένους. Όταν το άγιο σώμα Του ευρίσκετο στον τάφο, ο Κύριος με την ψυχή κατέβηκε στον άδη ως Θεός και, αφού συνέτριψε τις πύλες, ελευθέρωσε τους απ’ αιώνος δεσμίους.

Αλλά τι είναι αυτές οι πύλες που τις συνέτριψε ο Κύριος; Ο άδης με τις πύλες του, που εκλείδωνε τους απ’ αιώνος νεκρούς είναι η ξεπεσμένη από τον Θεό ανθρωπότητα. Ο Χριστός παίρνοντας κοντά του τους νεκρούς, συνέτριψε όλες τις αλυσίδες του θανάτου, έφερε την ενότητα, την ζωή και το φως, εκεί όπου κυριαρχούσε το σκοτάδι του θανάτου και η μοναξιά.

Κατερχόμενος στην βασιλεία του θανάτου, ο Χριστός ενίκησε διά παντός τον θάνατο και μετέδωσε και εκεί την αιώνια ζωή. Από εδώ πηγάζει η μεγάλη και ασυγκράτητη χαρά της Αναστάσεως. Από τώρα πλέον ο θάνατος και ο άδης δεν έχουν δυνάμεις. Η Εκκλησία είναι ο τόπος, όπου οι πύλες του άδου δεν θα κλειδώσουν πλέον ποτέ τον άνθρωπο. «Ὅτε κατῆλθες πρὸς τὸν θάνατον, ἡ Ζωὴ ἡ ἀθάνατος,τότε τὸν ἅδην ἐνέκρωσας τῇ ἀστραπῇ τῆς θεότητος…». «Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ κατετέθης, Χριστέ, καὶ θανάτῳ σου τὸν θάνατον ὤλεσας, καὶ ἐπήγασας τῷ κόσμῳ τὴν ζωήν».

Έτσι λοιπόν ο Κύριος, ο «κοιμώμενος λέων», έγινε ο ήλιος που ανέτειλε για να διασκορπίσει τα σκότη, και παρομοιάζεται με τον κόκκο του σίτου, που πεθαίνει (σαπίζει) για να βλαστήσει την αιώνια ζωή.

Μετά τον φόβο, που προκάλεσε η απερίγραπτος κένωσις του Κυρίου, μετά την νίκη κατά του θανάτου, το θείο σκήνωμα αναπαύεται την ημέρα της αναπαύσεως, το Μέγα Σάββατο, κατά το οποίο υποφώσκει το γεγονός της Αναστάσεως. «Καὶ εὐλόγησεν ὁ Θεὸς τὴν ἡμέραν τὴν ἐβδόμην…, αὕτη ἐστίν ἡ τῆς καταπαύσεως ἡμέρα· ἐν ᾗ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ…», και «ἐδωρήσατο ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον, ὡς μόνος ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος».

Στο τέλος της ακολουθίας γίνεται η περιφορά του Επιταφίου γύρω από την εκκλησία και τότε συνηθίζεται οι πιστοί να περνούν κάτω από τον Επιτάφιο δείχνοντας έτσι, ότι λυτρώθηκαν από τον θάνατο με τα άγια Πάθη του Κυρίου. Το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης που διαβάζεται είναι από την προφητεία του Ιεζεκιήλ (Κεφ.37, 1-14) με τα εκτεθειμένα σε πεδιάδα ανθρώπινα οστά. Η σκηνή αυτή μας βοηθεί να διεισδύσουμε στην έσχατη και κοινή ανάσταση, κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

Η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου μαζί με τον εσπερινό του Μεγάλου Σαββάτου, που περιέχει πολλές βιβλικές αναγνώσεις, τελείται όπως παραδόθηκε κατά τα παλαιά τυπικά των εκκλησιαστικών ακολουθιών. Οι αναγνώσεις διαβάζονται αδιάκοπα και καταλήγουν στον ύμνο των Τριών Παίδων, που επαναλαμβάνεται με πανηγυρικό τόνο πολλές φορές: «Τὸν Κύριον ὑμνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰώνας»!

Σκορπίσθηκε ήδη η ατμόσφαιρα της λύπης και σκυθρωπότητος εκ των Αγίων Παθών. Η χαραυγή της Αναστάσεως γίνεται πιο έκδηλη και φωτεινή.

Τα 15 βιβλικά αναγνώσματα μας προβάλλουν τη δυνατότητα και τους τύπους της Αναστάσεως από την Παλαιά Διαθήκη με τα μεγάλα έργα που έκανε ο Θεός στον κόσμο: Η δημιουργία του ανθρώπου, η απελευθέρωσις του Ισραηλιτικού λαού από την δουλεία της Αιγύπτου, η διάβασις της Ερυθράς θαλάσσης, η διάβασις του Ιορδάνου ποταμού στην γη Χαναάν με αρχηγό τον Ιησού του Ναυΐ, οι μεσσιανικές προφητείες που τελειώνουν με τον Δανιήλ και τους Τρεις Παίδας εν καμίνω, που αποτελούν προεικόνιση της λυτρώσεως του ανθρωπίνου γένους από την γέεννα της κολάσεως.

Στην Ιερουσαλήμ κεντρική θέση στην Ακολουθία του θείου Φωτός την νύκτα εκείνη του Μεγάλου Σαββάτου, έχει το καταπληκτικό θαύμα της εμφανίσεως του αγίου Φωτός. Το ιλαρόν αυτό Φως είναι η παρουσία του ιδίου του Χριστού, ως Φωτός της Αναστάσεως.

Η τελετή είναι μεγαλειώδης. Ο πατριάρχης με όλη την Σύνοδο, αρχιμανδρίτες, ηγουμένους μονών της Παλαιστίνης, μοναχούς της Αδελφότητος του Παναγίου Τάφου, στους οποίους προστίθενται και κληρικοί προσκυνητές, σχηματίζουν δύο σειρές με τέλεια τάξη. Μεταβαίνουν από το Ιερό Βήμα της εκκλησίας της Αναστάσεως στον Πανάγιο Τάφο με κωδωνοκρουσίες και τάλαντα. Κατόπιν σβήνουν όλα τα φώτα και οι λαμπάδες.

Ας παραστήσουμε κάπως αυτή την μεγαλειώδη τελετή. Γύρω γύρω από τον Πανάγιο Τάφο στέκονται πολύ θεαματικά χιλιάδες λαού. Είναι παντού ανεβασμένοι, σε όλα τα επίπεδα, οπουδήποτε ημπορούν να σταθούν. Ακόμη ανεβαίνουν και μέχρι τον τεράστιο κεντρικό τρούλλο. Όλοι κρατούν στα χέρια δέσμες από 33 κεράκια, όσα και τα χρόνια της επιγείου ζωής του Κυρίου. Η προσοχή τους είναι στραμμένη στον Πανάγιο Τάφο. Η πομπή των ιερουργών περιφέρεται τρεις φορές γύρω από τον Ζωηφόρο Τάφο και κατόπιν σχηματίζει δύο τεράστιες σειρές. Ο Θεός είναι το κέντρο αυτής της πανηγυρικής τελετής. Όλη η πλάσις περιβάλλει Αυτόν από τον οποίο ζει και κινείται.

Ο Τάφος του Κυρίου επισφραγίζει την μεγαλειότητα αυτής της εσπερινής τελετής. «Καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν» (Ιωάν. 1, 5). Μετά την τρίτη περιφορά, αποσφραγίζονται οι θύρες του Τάφου. Μπαίνει μέσα ο πατριάρχης, διαβάζει μία ευχή, παίρνει βαμβάκι στα χέρια του, σκουπίζει μ’ αυτό την πλάκα του Τάφου και ανάβει το βαμβάκι μόνο του μ’ ένα φως φωσφορικό, το οποίο επί αρκετά λεπτά το κρατάς χωρίς να σε καίει. Μ’ αυτό το Φως ο πατριάρχης εξέρχεται έξω, όπου τον περιμένουν τα πλήθη των πιστών…

Μια φωνή θαυμασμού εξέρχεται από τα χείλη των πιστών. Ακολουθεί θύελλα χειροκροτημάτων, που γεμίζει τον αέρα από μία ασυγκράτητη χαρά. «Φῶς Χριστοῦ φαίνει πᾶσι». Μεγάλες φλόγες περικυκλώνουν τον Πανάγιο Τάφο, που εξέρχονται από τα ψηλά κηροπήγια, καθώς επίσης και από τα κεριά των αρχιερέων που στέκονται εκατέρωθεν του Τάφου και στο Ιερό Βήμα του ναού της Αναστάσεως. Όλος ο κόσμος στριμώχνονται για ν’ ανάψουν τη δέσμη με τα κεράκια τους και σε λίγη ώρα ολόκληρη η εκκλησία έχει γεμίσει από μια λαμπρή φωτοχυσία. «Νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανὸς τε καὶ γῆ…».

Το Πάσχα είναι η εορτή του Φωτός, της νίκης, της χαράς και συγχρόνως της ψυχικής αναπλάσεως, η αρχή της αιωνίου βασιλείας. Όπως στο Θαβώρ φανέρωσε ο Κύριος για μια στιγμή την δόξα Του στους Μαθητές Του, έτσι ακριβώς και τώρα, στον Πανάγιο Τάφο, διά του αγίου Φωτός, ο Αναστάς Κύριος εξαποστέλλει μία ακτίνα της δόξης Του για τους συγκεντρωθέντες στο Μυστικό Δείπνο της Αναστάσεώς Του.

Αλλ’ αυτό διαρκεί μόνον ολίγη ώρα. Είναι μία εικόνα, ένας αρραβώνας, και όχι ακόμη η πλήρης χαρά. Γι’ αυτό την νύκτα της Αναστάσεως, η Εκκλησία θα μας ψάλλει με πόθο: «Ὢ Πάσχα τὸ μέγα καὶ ἱερώτατον, Χριστέ… Δίδου ἡμῖν ἐκτυπώτερον σοῦ μετασχεῖν, ἐν τῇ ἀνεσπέρῳ ἡμέρᾳ τῆς Βασιλείας σου»!

Σιγά σιγά ο ενθουσιασμός κατευνάζεται· ο κόσμος αισθάνεται ευτυχισμένος, διότι μία ακόμη φορά αξιώθηκε να λάβει το άγιο Φως. Στο ιερό Βήμα της εκκλησίας της Αναστάσεως αρχίζει η ανάγνωσις των 15 αναγνωσμάτων της Παλαιάς Διαθήκης. Κατόπιν ακολουθεί η Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου, στην οποία είχα την ευτυχία να λειτουργήσω και εγώ ο ανάξιος, ως ταπεινός προσκυνητής που είχα ξεκινήσει από την χώρα μου, την Ρουμανία, τον Απρίλιο του 1974. Αλλά τριγύρω από τον Πανάγιο Τάφο μέχρι το απόγευμα θα συνεχίσουν να ακούωνται οι χαρμόσυνοι ήχοι των κωδώνων, που θα εναρμονίζονται με τις ψαλμωδίες του πλήθους των προσκυνητών απ’ όλες σχεδόν τις θρησκευτικές Ομολογίες, που συγκεντρώθηκαν εκεί για το θειότατο αυτό συμπόσιο του Κυρίου. «Ὢ Πάσχα τὸ μέγα καὶ ἱερώτατον, Χριστέ…».

Γέροντας Πετρώνιος Τανάσε, Οι Πύλες της Μετανοίας – Στοχασμοί στο Τριώδιο, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, 2003