Η ΕΞΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΠΛΑΣΤΩΝ-Τὸ στάδιο τῶν ἀρετῶν

π. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης

α) Ἡ λατρευτικὴ γλώσσα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἱστορικὴ ἀλλὰ καὶ ἐσχατολογική, πρακτικὴ ἀλλὰ καὶ θεωρητική, ρεαλιστικὴ ἀλλὰ καὶ συμβολική. Ἡ συμβολικὴ γλώσσα ἔχει παιδαγωγικό, ἀναγωγικὸ καὶ μυσταγωγικὸ χαρακτήρα…

Ἡ Μεγάλη Σαρακοστὴ παρομοιάζεται στὴν ὑμνολογία τῆς ἐκκλησίας μὲ «στάδιο ἀρετῶν». Στὸ πνευματικὸ αὐτὸ στάδιο εἰσέρχεται ὁ φιλότιμος ἀγωνιστὴς ὁπλισμένος μὲ τὴν «πανοπλία τοῦ Σταυροῦ». Ἔτσι, ἀγωνιζόμενος σταθερὰ μὲ ἀκράδαντη πίστη, καρδιακὴ προσευχή, ἐλεημοσύνη καὶ νηστεία, ἀναμένει τὸ στεφάνι τῆς δόξας ἀπὸ τὸν δωρεοδότη Κύριο.

β) Οἱ τρεῖς ἑβδομάδες πρὶν ἀπὸ τὴ Σαρακοστὴ εἶναι προπαρασκευαστικές, καθὼς ἀνοίγει τὸ Τριώδιο καὶ οἱ πιστοὶ μυσταγωγοῦνται στὴν τελωνικὴ προσευχή, στὸ ἦθος τῆς συντετριμμένης καρδίας, στὴν ἄνευ ὅρων μετάνοια καὶ τὴν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ. Παράλληλα τὴν Κυριακή τῆς Ἀπόκρεω ἀναγγέλλεται ὅτι μέτρο κρίσεως τῶν ἀνθρώπων στὴν ἔσχατη κρίση θὰ εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ ὁποία ἔχει εὐρύτατο κοινωνικὸ περιεχόμενο. Ὁ Κύριος ταυτίζει τὸν ἑαυτό του μὲ τοὺς καταφρονεμένους, τοὺς ξένους, τοὺς φυλακισμένους καὶ τοὺς γυμνούς του κόσμου τούτου. Κι ἐκεῖνος ποὺ συμπονάει καὶ φροντίζει γιὰ ὅλους αὐτούς, τὸν ἴδιο τὸν Χριστὸ περιποιεῖται καὶ «φιλεύει».

γ) Στὸ σημερινὸ Συναξάρι ἀναφέρεται: «Τὴ Κυριακή τῆς Τυροφάγου, ἀνάμνησιν ποιούμεθα τῆς ἀπὸ τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς ἐξορίας τοῦ πρωτοπλάστου Ἀδάμ». Ἡ ὑπενθύμιση τῆς πτώσεως τῶν πρωτοπλάστων ἀλλὰ καὶ τῶν δεινῶν ποὺ ἐπακολούθησαν γιὰ τὸ ἀνθρώπινο γένος, λειτουργεῖ ἀφυπνιστικὰ γιὰ κάθε ἄνθρωπο. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ δείχνεται «ἐμπράκτως πόσον καλὸν καὶ ὠφέλιμον πράγμα εἶναι ἡ νηστεία εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, καὶ πάλιν ἐκ τοῦ ἐναντίου, πόσον κακὸν καὶ αἰσχρὸν εἶναι ἡ ἀδηφαγία». Ἡ νηστεία ὅμως τῶν τροφῶν δὲν ἀποτελεῖ αὐτοσκοπό, εἶναι ὑπομνηστική τῆς ἀποχῆς ἀπὸ τὶς κακίες καὶ τὰ πάθη. Γι’ αὐτὸ ὁ Μ. Βασίλειος ἐπισημαίνει: «Ἀληθὴς νηστεία ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις». Καὶ ἡ πραγματικὴ νηστεία ἀφορᾶ σ’ ὁλόκληρο τὸν ἄνθρωπο ὡς ψυχοσωματικὴ ὀντότητα, ὅλες τὶς αἰσθήσεις καὶ ὅλα τὰ μέρη τῆς ψυχῆς του, τὸ λογιστικό, τὸ θυμοειδὲς καὶ τὸ ἐπιθυμητικό.

δ) Ἡ Κυριακή τῆς Τυρινῆς εἶναι γνωστὴ καὶ ὡς Κυριακή τῆς συγχωρήσεως. Κλῆρος καὶ λαὸς συνηθίζουν μετὰ τὸν κατανυκτικὸ ἑσπερινὸ νὰ συγχωροῦν καὶ νὰ συγχωροῦνται, γιὰ νὰ εἰσέλθουν ἀπερίσπαστοι στὸ πνευματικὸ στάδιο τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς. Κάτι ἀνάλογο γίνεται καὶ σὲ πολλὲς χριστιανικὲς οἰκογένειες. Διότι δὲν μπορεῖ κάποιος νὰ λάβει μέρος στὸν ἀγώνα αὐτὸ μὲ προοπτικὴ τὴ νίκη, ἂν δὲν ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὴ μνησικακία, τὴν ἔχθρα, τὸ μίσος, τὸ φθόνο καὶ ὅλα ἐκεῖνα τὰ πάθη ποὺ ὁδηγοῦν στὴ διατάραξη τῶν σχέσεων κοινωνίας μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν συνάνθρωπο.

ε) Ἡ Α΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ἔχει χαρακτηριστεῖ ὡς Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁ ἀγώνας τῆς ἄσκησης, τῆς μετάνοιας, τῆς προσευχῆς καὶ τῆς νηστείας δὲν φέρνει καρπούς, ἂν δὲν στηρίζεται στὴν ὀρθὴ πίστη. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀνατολῆς ἔχει τὸ προνόμιο νὰ διασώζει τὴν ἀλήθεια τῆς πίστεως γιὰ τὸν Θεό, τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν κόσμο. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ποὺ ἑορτάζεται τὴ Β΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ἐπιμένει στὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπὸ τὰ πάθη καὶ ἐπικαλεῖται τὴ θεία βοήθεια γιὰ τὸν φωτισμὸ τοῦ νοός. Τὴν Γ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν προβάλλεται ὁ ζωοποιὸς Σταυρός, ποὺ μοιάζει μὲ εὐσκιόφυλλο δένδρο. Κι ὅπως οἱ ὁδοιπόροι ἀναψύχονται στὴν ἔρημο ὅταν βρίσκουν μικρὴ ὄαση, ἔτσι καὶ οἱ χριστιανοὶ ἀναπαύονται πνευματικὰ στὸ μέσον τῆς εἰρηνικῆς πορείας ὅταν ἀντικρίζουν τὸν Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ.

στ) Τὴν Δ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ἡ ἐκκλησία μνημονεύει τὸν ὅσιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος, θυμίζοντας ὅτι ἡ πνευματικὴ ζωὴ ὁμοιάζει μὲ ἀνοδικὴ κλίμακα. Ἀπώτερος στόχος νὰ φθάσει ὁ πιστὸς στὴν ἐνδιάθετη πίστη, τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη. Τὴν Πέμπτη Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν προβάλλεται τὸ πρόσωπο τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Φανερώνεται ἔτσι ὁ καρπὸς τῆς μετάνοιας, τῆς ἄσκησης, τῆς προσευχῆς, τῆς ταπείνωσης καὶ τῆς ἀληθινῆς νηστείας.

ζ) Ἡ Σαρακοστὴ ὑπενθυμίζει ἀκόμη τὴν τεσσαρακονθήμερη νηστεία τοῦ Κυρίου στὴν ἔρημο, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπίπονη πορεία τοῦ Μωυσῆ πρὸς τὴ γῆ τῆς ἐπαγγελίας. Μακάριος ὁ γνήσιος ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἰδιαίτερα κατὰ τὴν περίοδο αὐτὴ θὰ ἀγωνισθεῖ φιλότιμα, εἰρηνικὰ καὶ φιλάδελφα χωρὶς ὑποκρισία καὶ αὐταρέσκεια πνευματική. Αὐτὸς θὰ γευθεῖ ὄντως τὸ στέφανο τῆς νίκης ἐνάντια στὴ φθορὰ καὶ τὸν θάνατο. Θὰ γευθεῖ τὴ χαρὰ τῆς λαμπροφόρου Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας.