ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ

Ἀναστασίου Γιαννουλάτου

Ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας

Δυναμική τοῦ Θρησκευτικοῦ βιώματος.

1.-. Στίς διορθωτικές ἐπεμβάσεις, πού πρέπει νά γίνουν γιά τή θεραπεία πολλῶν ἀρνητικῶν συνεπειῶν τῆς παγκοσμιοποιήσεως, ἡ συμβολή τοῦ ὑγιοῦς θρησκευτικοῦ βιώματος εἶναι καθοριστική καί ἀναντικατάστατη. Διότι ἡ θρησκευτική πίστη ἐπηρεάζει τό βάθος τῆς ἀνθρώπινης συνειδήσεως καί βουλήσεως, διαμορφώνει τή σκέψη, τό ἦθος, τόν χαρακτήρα τῶν ἀνθρώπων. Τήν οἰκουμένη μποροῦν νά ὁδηγήσουν σέ τραγικές περιπέτειες τά ἐγωκεντρικά ἄτομα πού συνήθως συγκροτοῦν διάφορα ἀλαζονικά σύνολα. Αὐτό τόν θανατηφόρο ἰό τοῦ ἐγωισμοῦ, μόνο τό γνήσιο θρησκευτικό βίωμα εἶναι σέ θέση νά τόν ἐξουδετερώσει.

Γιά νά ἀντιμετωπισθοῦν λοιπόν οἱ ἀρνητικές συνέπειες τῆς παγκοσμιοποιήσεως, χρειάζονται σέ ὅλα τά ἐπίπεδα λήψεως ἀποφάσεων προσωπικότητες πού θά ἐμπνέονται ἀπό ὀρθή καί δίκαιη κρίση, ἀγαθή συνείδηση, ἀπό τόν πόθο γιά μιά εἰρηνική οἰκουμένη μέ σεβασμό στήν ἐλευθερία καί στήν ἰδιαιτερότητα τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου καί λαοῦ. Ὅσο πιό αὐθεντικό καί καθαρό εἶναι τό θρησκευτικό βίωμα, τόσο πιό ἀποφασιστικά συμβάλλει -μέ τήν ἀφύπνιση καί τό ἀγωνιστικό φρόνημα ὀργανωμένων ὁμάδων καί λαῶν- σέ μιά θετική προσφορά στό παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Οἰκουμενικότητα, ὁ πνευματικός χῶρος τῆς Ὀρθοδοξίας.

2.-. Οἱ χριστιανοί, καί μάλιστα οἱ Ὀρθόδοξοι, δέν αἰσθανόμαστε ἀμηχανία οὔτε αἰφνιδιαζόμαστε ἀπό τή διαδικασία τῆς παγκοσμιοποιήσεως. Ἡ οἰκουμενικότητα ὑπῆρξε ὁ αὐτονόητος πνευματικός μας χῶρος. Ἡ διάσταση τῆς παγκοσμιότητος ἀποτελεῖ βασικό συστατικό τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀπό τό πρῶτο κεφάλαιο τῆς Ἁγίας Γραφῆς (Γεν. 1:1), τονίζεται ὅτι οὐρανός, γῆ, ἀνθρώπινο γένος, τά πάντα, δημιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό· ἐνῶ τά τελευταῖα κεφάλαιά της (Ἀποκ. Ἰω. 21-22) ἀφιερώνονται στό ὅραμα τοῦ καινοῦ οὐρανοῦ καί τῆς καινῆς γῆς (Ἀποκ. 21:1). Μέ τή Σάρκωσή Του ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ προσέλαβε ὁλόκληρη τήν ἀνθρώπινη φύση καί καλεῖ στή Βασιλεία Του τούς πάντες, χωρίς ἐξαίρεση, χωρίς διάκριση φυλῆς, γλώσσας, καταγωγῆς. Τελικά, ἡ παγκοσμιότητα τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὑπερβαίνει ἀκόμα καί τή σφαίρα τοῦ πανανθρώπινου, ἐπεκτείνεται σέ ὅλη τήν κτίση, στήν ὁποία ὀργανικά ὁ ἄνθρωπος μετέχει. Ἡ χριστιανική διδασκαλία πρωτακούσθηκε σέ συγκεκριμένο τόπο καί χρόνο, ἀλλά εἶχε ἀπό τήν ἀρχή καί διατηρεῖ σταθερά τόν παγκόσμιο καί ἐσχατολογικό χαρακτήρα της. Στίς Ἐπιστολές τοῦ ἀποστόλου Παύλου τονίζεται ἰδιαιτέρως ἡ παγκοσμιότητα σέ συσχέτιση μέ τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. Τό καθολικό αὐτό ὅραμα φθάνει στό κορύφωμά του ὅταν ὁ Παῦλος ἀναφέρεται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, εἰς τό «μυστήριον τοῦ θελήματος αὐτοῦ», πού πρόκειται νά πραγματοποιηθεῖ «εἰς οἰκονομίαν τοῦ πληρώματος τῶν καιρῶν, ἀνακεφαλαιώσασθαι τά πάντα ἐν τῷ Χριστῷ, τά ἐπί τοῖς οὐρανοῖς καί τά ἐπί τῆς γῆς ἐν αὐτῷ» (Ἐφεσ. 1:9-10). Γιά τήν καταγραφή τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος, κατά τήν πρώτη φάση τῆς διαδόσεώς του στόν κόσμο, χρησιμοποιήθηκε ἡ ἑλληνική γλώσσα καί ὁ ἑλληνικός πολιτισμός, ἕνα ἀπό τά βασικά χαρακτηριστικά τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε ἡ οἰκουμενικότητα1. Κυρίως αὐτή διαπότισε τήν ἑλληνική φιλοσοφία, τήν ἐπιστήμη, τήν τέχνη καί τή γλώσσα πού διεκόλυνε τήν πολύμορφη ἐπικοινωνία ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους καί τούς λαούς. Ἡ οἰκουμενική συνείδηση καλλιεργήθηκε μέ νέα δύναμη ἀπό τούς μεγάλους Ἱεράρχες καί οἰκουμενικούς Διδασκάλους τοῦ τετάρτου αἰώνα, οἱ ὁποῖοι πραγματοποίησαν τή σύνθεση ἀρχαιοελληνικῆς οἰκουμενικῆς σκέψεως καί χριστιανικῆς πίστεως. Καί ἀργότερα, στή συνάντησή της μέ τούς λαούς τῆς Ν.Α. Εὐρώπης, «ἡ βυζαντινή αὐτοκρατορία θυσιάζει τόν οἰκουμενισμό τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας γιά νά διατηρήσει τήν παγκοσμιότητα τοῦ πολιτισμοῦ της»2.

Ὁλόκληρη ἡ ὀρθόδοξη λατρευτική ζωή κινεῖται σ᾿ αὐτό τό παγκόσμιο ὅραμα. Τόν πυρήνα της ἀποτελεῖ ἡ Κυριακή Προσευχή: «Ἐλθέτω ἡ βασιλεία Σου, γενηθήτω τό θέλημά Σου ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς». Ὄχι ἁπλῶς ἐν ἐμοί ἤ ἐν ἡμῖν, ἀλλά «πανταχοῦ τῆς γῆς»3.

Ὁ πιστός, προτοῦ ἀναφερθεῖ στά ἄμεσα προβλήματα τοῦ ἐπιουσίου ἄρτου, καλεῖται νά κινηθεῖ σέ παγκόσμιο ὁρίζοντα. Τό προσωπικό καί τό συγκεκριμένο δέν τόν ἐμποδίζουν νά σκέπτεται τό οἰκουμενικό. Στήν κάθε Θεία Λειτουργία, πού ἀποτελεῖ τή σύνοψη τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας, οἱ δεήσεις ἀρχίζουν «ὑπέρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου», γιά νά κορυφωθοῦν μέ τήν προσφορά τῶν Τιμίων Δώρων, πού γίνεται «κατά πάντα καί διά πάντα», «ὑπέρ τῆς οἰκουμένης». Ὅλες οἱ μεγάλες ὀρθόδοξες ἑορτές ἀνοίγουν στήν ψυχή μας ὁρίζοντες παγκοσμιότητος. Ἰδιαίτερα ἔντονη εἶναι ἡ ἀτμόσφαιρα αὐτή στήν περίοδο τοῦ Πάσχα καί τῆς Πεντηκοστῆς. Γενικά, τό παγκόσμιο ὅραμα παραμένει ἡ δυναμική προοπτική τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας καί λατρείας4.

Ἡ ὀρθή ἀντιμετώπιση τοῦ φαινομένου τῆς παγκοσμιοποιήσεως ἀπό ὀρθοδόξου πλευρᾶς δέν εἶναι ἀποκλειστικό ζήτημα τοῦ κλήρου ἤ ὁρισμένων λαϊκῶν θεολόγων. Ἀπαιτεῖ ἐνασχόληση καί ὑπεύθυνη στάση ὅλων τῶν λαϊκῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, μέ σοβαρή μελέτη, ἀνάλυση καί προτάσεις σχετικά μέ τά ἐπιστημονικά, πολιτικά, πολιτιστικά καί οἰκονομικά δεδομένα. Θά χρειασθεῖ συνεχής δημιουργικός στοχασμός σέ ὅλους τούς τομεῖς τῶν ἀνθρωπιστικῶν, πολιτικῶν καί οἰκονομικῶν ἐπιστημῶν.

Τό ζητούμενο ἀπό τήν Ὀρθοδοξία.

3.-. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀσφαλῶς δέν θά πρέπει νά παρασυρθεῖ στήν τακτική τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς, νά σπεύδει νά ἀποφαίνεται ἐπί παντός ἀναφυομένου θέματος καθορίζοντας λεπτομέρειες λύσεων. Αὐτό εἶναι ἔργο τῆς ἀναζητήσεως τῶν εἰδικῶν στίς πολιτικές καί κοινωνικές ἐπιστῆμες. Τό μεγάλο ζητούμενο ἀπό τήν Ἐκκλησία θά παραμένει ἡ πνευματική ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἐν Χριστῷ σωτηρία, ἡ νοηματοδότηση τῆς ζωῆς. Ἔτσι προσφέρει τό σημαντικότερο: Καλλιεργεῖ συνειδήσεις, διαμορφώνει προσωπικότητες πού μέ τή συνέπεια τοῦ βίου τους ἐνισχύουν τό ἀνοσοποιητικό σύστημα τῆς κοινωνίας καί τό ζωογονοῦν. Τό πιό ἀναγκαῖο στή σύγχρονη ἐποχή εἶναι ἄνθρωποι πού διαθέτουν χαρακτήρα, ὅραμα, ἀντοχή καί ἀνυπόκριτη ἀγάπη, πού στηρίζουν τήν ἀντίσταση στόν ἐγωκεντρισμό – ἀτομικό, ἐθνικό ἤ φυλετικό. Ἡ ἀλαζονεία, ἡ μανία τῆς ἐξουσίας καί ἡ ὑποκρισία δέν ἀποτελοῦν χαρακτηριστικά μόνο τῶν δυνατῶν καί τῶν μεγάλων κρατῶν ἀλλά ὑφέρπουν καί ζοῦν στίς ψυχές ὅλων μας. Ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά ἀνήκει στή λέσχη τῶν δυνατῶν καί τῶν πλουσίων. Ἡ δύναμη τῆς Ὀρθοδοξίας δέν ταυτίστηκε οὔτε στηρίχτηκε στήν ἄσκηση τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας. Τό περίφημο κείμενο τοῦ Ντοστογιέφσκη γιά τόν Μέγα Ἱεροεξεταστή5 προσδιορίζει καθαρά τόν μεγάλο πειρασμό τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας πού ἀντιμετώπισε ἡ Δύση, ἀλλά πού δέν ὑπῆρξε ἄγνωστος καί στήν Ἀνατολή. Ἡ παρουσία τῆς Ἐκκλησίας ὀφείλει νά εἶναι ἀδιάκοπα προφητική καί κριτική στά διάφορα φαινόμενα ἀναλγησίας ἀπέναντι στήν ἐξαθλίωση. Μέ θυσιαστική ἄσκηση τῆς διακονίας της. Μέ πρόσκληση σέ συνεχή καί συνεπή μετάνοια, μέ διαρκή συμμετοχή σέ προσπάθειες γιά δικαιοσύνη καί εἰρήνη. Μέ ζωή λιτότητος, ἀσκήσεως καί ἐγκρατείας. Οἱ Μακαρισμοί, ὅπως τούς διετύπωσε στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία Του ὁ Χριστός, καθορίζουν τό αὐθεντικό ἦθος της. Σκοπός τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς ζωῆς παραμένει ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί αὐτός ὁ σκοπός ἐπηρεάζει ἄμεσα τίς ἀνθρώπινες σχέσεις σέ τοπικό καί οἰκουμενικό ἐπίπεδο. Διότι «ὁ καρπός τοῦ Πνεύματος» δέν εἶναι κάποιες πτήσεις σέ ἐξωκόσμιους χώρους ἀλλά «ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια» (Γαλ. 5:22), ὑπέρβαση δηλαδή τῆς ἀνθρώπινης ἐπιθετικότητος καί τῶν κοινωνικῶν συγκρούσεων, ἐναρμόνιση τῶν σχέσεων μεταξύ ἀνθρώπων καί λαῶν.

Μέ τήν αἴσθηση οἰκουμενικότητος πού καλλιεργεῖ, ἡ Ἐκκλησία ὄχι μόνο συμβάλλει στήν προσέγγιση τῶν ἀνθρώπων ἀλλά καί ἀναγγέλλει, συμβολικά καί λειτουργικά, τήν παγκόσμια κοινωνία ἀγάπης. Τήν προγεύεται ὡς ἐσχατολογική προσδοκία. Ὡς ὅραμα καί ἑορτή. Ὅποιος θέλει, ἄς συμμετάσχει. Δέν τό ἐπιβάλλει μέ μεθόδους βίας. Τό ἀναγγέλλει μέ τή ζωή τῶν πιστῶν της. Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ «ἦλθε καί ἔρχεται». Πρόκειται γιά «γεγονός» βιωμένο στή ζωή τῶν γνωστῶν καί ἀγνώστων ἁγίων, τό ὁποῖο προφητικά παρηγορεῖ γιά τίς δυνατότητες τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐκεῖνο πού διαφοροποιεῖ τήν Ἐκκλησία ἀπό κάθε θρησκειακό σύστημα εἶναι ἡ οὐσιαστική σχέση μέ τόν ζῶντα Θεό, τήν ὁποία προσφέρει μέ τή δύναμη καί τή χάρη τῆς Εὐχαριστιακῆς κοινότητος. «Ὁ Θεός γάρ ἐστιν ὁ ἐνεργῶν ἐν ὑμῖν καί τό θέλειν καί τό ἐνεργεῖν ὑπέρ τῆς εὐδοκίας» (Φιλιπ. 2:13). Ὁ κόσμος δέν εἶναι στά δικά μας χέρια ἀλλά στά δικά Του. Μέ ρεαλισμό συνεχίζουμε τή σταυρική πορεία τῆς ζωῆς μας προσβλέποντας στήν Ἀνάσταση. «Καινούς δέ οὐρανούς καί γῆν καινήν κατά τό ἐπάγγελμα αὐτοῦ (κατά τήν ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ) προσδοκῶμεν, ἐν οἷς δικαιοσύνη κατοικεῖ» (β’ Πέτρου 3:13). Οἱ τελευταῖες λέξεις καθορίζουν τήν οὐσιαστική εἰδοποιό διαφορά τοῦ χριστιανικοῦ παγκοσμίου ὁράματος ἀπό κάθε ἄλλη μορφή παγκοσμιοποιήσεως. Ὅποιος οὐσιαστικά πιστεύει στόν Χριστό, πού προσέλαβε καί ἀνακαίνισε ὅλο τό ἀνθρώπινο, ὅποιος μετέχει συνειδητά στή Θεία Λατρεία, ἐπιστρέφει στήν καθημερινότητα γιά νά ἐκτελέσει τό χρέος του στό τοπικό προσβλέποντας στό παγκόσμιο.

Σύνοψη.

Ἡ παγκοσμιοποίηση εἶναι πλέον μιά διαδικασία σέ ἐξέλιξη καί καμιά δύναμη δέν φαίνεται ὅτι μπορεῖ νά τήν ἀναστείλει. Ἀνοίγει γιά τήν ἀνθρωπότητα ὑπέροχες δυνατότητες καί ἀπροσδόκητες προοπτικές. Ἀλλά καί συνεπιφέρει ἁλυσιδωτές ἀναταραχές καί ἀνακατατάξεις. Ἀνεξάρτητα ὅμως ἀπό τίς θετικές ἤ ἀρνητικές ἐπιπτώσεις, αὐτή συντελεῖται χωρίς νά τήν ἐμποδίζουν τυχόν ἀναστεναγμοί ἤ ἐξορκισμοί τῶν μή οἰκονομολόγων. Ἀπό διάφορες πλευρές ἀκούονται διαμαρτυρίες, ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση κινεῖται πρός κατευθύνσεις πού δέν ἐξασφαλίζουν τίς βασικές ἀνθρώπινες ἀξίες, τή δικαιοσύνη, τόν σεβασμό τῆς ταυτότητος τῶν ἀνθρώπων, τήν πολυμορφία τῶν ἀνθρωπίνων πολιτισμῶν. Ὅτι ἡ νέα παγκόσμια τάξη, πού διευθύνεται ἀπό τίς πολυεθνικές, εἶναι ἐργαλεῖο πιέσεων γιά νέες μορφές ἀποικιοκρατίας.

Ὁ πιστός δέν αἰφνιδιάζεται ἀπό αὐτό τό φαινόμενο. Ἡ παγκοσμιότητα καί οἰκουμενικότητα ἀποτελοῦν βασικό στοιχεῖο τῆς πίστεως καί τῆς προσδοκίας του. Εἶναι πεπεισμένος ὅτι τό γνήσιο θρησκευτικό βίωμα ἔχει τή δύναμη νά συμβάλει ἀποφασιστικά μέ δημιουργικές ἐπεμβάσεις, βασιζόμενο στίς αἰώνιες ἀρχές σεβασμοῦ τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου, τῆς ἐλευθερίας, τῆς εἰρήνης, τῆς δικαιοσύνης καί ἀλληλεγγύης. Νά προσφέρει νόημα στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί ὑπέρβαση τῆς ἀγωνίας τοῦ θανάτου. Ἡ οἰκουμενικότητα εἶναι μέσα στό αἷμα τῶν ὀρθοδόξων, τό ὁποῖο ἀδιάκοπα καθαίρεται μέ τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Λυτρωτοῦ τοῦ κόσμου. Στή θέση μιᾶς παγκοσμιοποιήσεως πού μετατρέπει λαούς καί ἀνθρώπους σέ πολτό χρήσιμο γιά τούς οἰκονομικούς σκοπούς μιᾶς ἀνώνυμης ὀλιγαρχίας, τό ὀρθόδοξο βίωμα καί ὅραμα προτείνει καί καλεῖ σέ προσπάθεια γιά κοινωνία ἀγάπης. Τό αὐθεντικά χριστιανικό εἶναι: Νά πιστεύει κανείς ἐκεῖ ὅπου ὅλα φαίνονται χωρίς ἐλπίδα. Διότι στηρίζεται στή βεβαιότητα ὅτι τελικά κάποιος Ἄλλος ρυθμίζει τήν ἐξέλιξη τοῦ σύμπαντος, «ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος, ὁ παντοκράτωρ» (Ἀποκ. 1:8). Νά ζεῖ μέ τή βεβαιότητα ὅτι ἡ παγκόσμια κοινωνία ἀγάπης ἐλευθέρων προσώπων εἶναι ἰδανικό γιά τό ὁποῖο ἀξίζει νά ἀγωνίζεται. Νά δρᾶ δημιουργικά στό τοπικό μέ προοπτική τό παγκόσμιο· νά ἀνταποκρίνεται ὑπεύθυνα στό συγκεκριμένο χρέος, μέ προσανατολισμό καί σκοπό ζωῆς τό Ἄπειρο-τόν Θεό τῆς Ἀγάπης.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Κατά τήν πορεία τῆς ἀνθρωπότητος πρός μιά παγκόσμια κοινότητα ἀναφύονται συνεχῶς νέα προβλήματα καί ἀναμοχλεύονται παλαιά σχετικῶς μέ τόν σεβασμό τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἀνάπτυξη καί ἐναρμόνιση τῶν διαφόρων πολιτισμῶν. Σημαντικοί παράγοντες σ᾿ αὐτή τή διαδικασία ἐμφανίζονται: ἡ δυναμική παρουσία τοῦ Ἰσλάμ, οἱ ἔμμεσες ἐπιρροές τῶν ἄλλων θρησκευμάτων καθώς καί οἱ ποικίλες κοινωνικές ἀνακατατάξεις πού δημιουργοῦνται ἀπό τήν παγκοσμιοποίηση. Χρέος τῶν Ὀρθοδόξων εἶναι, ἀντλώντας ἀπό τόν πλοῦτο τῆς παραδόσεως, τῶν βιωμάτων καί τῶν ἀρχῶν τῆς Ὀρθοδοξίας, νά συμμετέχουν στήν οἰκουμενική προσπάθεια ἀναζητήσεως τῶν ἐνδεδειγμένων λύσεων πρός μιά παγκόσμια κοινωνία ἀγάπης.

1.-. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΘΑ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΚΗΡΥΣΣΕΙ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ τοῦ ἐν Τριάδι Θεοῦ, τή Θεία Οἰκονομία ἐν Χριστῷ διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Νά μεταμορφώνει τόν μετανοούντα ἄνθρωπο κάθε ἐποχῆς καί κάθε τόπου, νά τόν ἀνυψώνει καί νά τόν καθιστᾶ «καινή κτίση». Νά συγκροτεῖ κοινωνία ἀλληλεγγύης, κοινωνία ἐλευθέρων ἀγαπωμένων προσώπων. Νά ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο σέ λυτρωτική «ἐπέκταση» πρός θεία μέθεξη, νά ἀνταποκρίνεται στόν ἄσβεστο πόθο του, τή θέωση. Ὅλα τά ἄλλα -κοινωνικά, πολιτιστικά ἔργα- εἶναι παρεπόμενα, καί βεβαίως δέν μποροῦν νά ἀντικαταστήσουν ἤ νά ἐπισκιάσουν τόν βασικό μυστηριακό καί σωτηριολογικό χαρακτήρα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Ἡ διαχρονική ἐπικαιρότητα τῆς Ἐκκλησίας παραμένει στούς αἰῶνες ἡ δυνατότητά της νά δωρίζει στόν κόσμο ἀνθρώπους πού βιώνουν στήν προσωπική τους ζωή τό μυστήριο τῆς ἐλευθερίας καί τῆς θυσιαστικῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ὀρθοδοξία θά προσφέρει διηνεκῶς τήν πνευματική ἀναγέννηση καί τή νοηματοδότηση τῆς ζωῆς, βοηθώντας τόν ἄνθρωπο νά ἀντιμετωπίζει τή φθορά καί τό θάνατο μέ τήν πνοή καί τή δύναμη τῆς Ἀναστάσεως.

2.-. Η ΕΝΤΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗ θεολογική σκέψη καί τό ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας, δίνει συχνά τήν ἐσφαλμένη ἐντύπωση ὅτι εἴμαστε μιά ἐκκλησιαστική κοινότητα πού ἀσχολεῖται στατικά μέ τό παρελθόν. Ὁ Χριστός ὅμως εἶναι γιά ὅλες τίς ἐποχές καί γιά ὅλους τούς πολιτισμούς «χθές καί σήμερον ὁ αὐτός καί εἰς τούς αἰῶνες» (Ἑβρ. 13:8) -πάνω ἀπό τή φθορά τοῦ χρόνου. Ἡ Ἐκκλησία Του, συνεπῶς, πού εἶναι τό «μυστικό Σῶμα» Του, δέν ἀνήκει ἀποκλειστικά σέ μιά ἱστορική περίοδο, οὔτε ταυτίζεται μέ τόν χαρακτήρα καί τή δομή μιᾶς ἐποχῆς. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὀφείλει νά παραμένει ἀνοικτή στήν ἀδιάκοπη ἀναζήτηση τῆς ἀνθρωπότητος μέσα στόν χῶρο καί στόν χρόνο.

Μέ σταθερή ἐνατένιση Ἐκείνου πού εἶναι «ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος, ὁ παντοκράτωρ» (Ἀποκ. 1:8), μέ τήν ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού καινοποιεῖ καί τόν χρόνο. Ὅταν σκέπτομαι τήν Ὀρθοδοξία στούς ἑπόμενους αἰῶνες, τήν ὁραματίζομαι ἀνοικτή στήν ἐξέλιξη, στίς νέες συνθῆκες πού διαμορφώνονται ἀπό τήν ἐπιστήμη, τήν τέχνη, τήν τεχνολογία. Καί τούς Ὀρθοδόξους ἕτοιμους νά κατανοήσουν καί νά χρησιμοποιήσουν τούς κώδικες ἐπικοινωνίας πού θά διαμορφωθοῦν. Ἡ θέση τῆς Ὀρθοδοξίας δέν εἶναι στό περιθώριο τῆς ἱστορίας ἀλλά στό κέντρο τῶν κοινωνικῶν ζυμώσεων, στήν πρωτοπορία τῆς προόδου. Συγχρόνως, εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά ἐπισημαίνουμε τούς κινδύνους πού ἐνυπάρχουν στίς ἀκραῖες παρεμβάσεις τοῦ ἀνθρώπου στή φύση, νά ἀγωνιζόμαστε μέ λόγο καί ἔργο -ὅπως ἐπεσήμανε τό Μήνυμα τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν (6.1.2000)- γιά νά διασφαλισθεῖ «ἡ ἐλευθερία καί ἡ μοναδικότης τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου καί ἡ ἀκεραιότης τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ».

3.-. ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΣΥΝΕΔΕΣΑΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΗΝ Ὀρθοδοξία μέ ὁρισμένους λαούς. Δέν πρέπει ὅμως νά λησμονοῦμε ὅτι – ὅπως τόνισε ὁ Ἀπ. Παῦλος στήν ὁμιλία του στήν Ἀθήνα-ὁ Θεός «ἐποίησεν ἐξ ἑνός αἵματος πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων…ζητεῖν τόν Θεόν» (Πράξ. 17:26-27). Κανένα ἔθνος δέν ἔχει τήν ἀποκλειστικότητα στήν ἀγάπη Του. Ἡ ταύτιση ἔθνους καί Ἐκκλησίας ἀδικεῖ τή φύση τῆς «μιᾶς, ἁγίας, καθολικῆς καί ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας». Παραθεωρεῖ βασικά στοιχεῖα τοῦ χριστιανικοῦ πιστεύω. Ἡ προσοικείωση τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπό ἕνα ἔθνος ἤ ὁρισμένα ἔθνη ἐπ᾿οὐδενί δικαιολογεῖ τήν ἀντίληψη ὅτι ἀποτελεῖ ἀποκλειστική τους ἰδιοκτησία. Ὁ σεβασμός καί ἡ διατήρηση τῆς ταυτότητός μας εἶναι φυσικό καί ἀναγκαῖο. Ὁ περιορισμός ὅμως τοῦ Χριστοῦ σέ ἐθνικά πλαίσια μπορεῖ νά καταλήξει ἔμμεσα στήν ἄρνηση Του.

Ἐπιβάλλεται ἡ στενότερη συνεργασία ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, ἡ οὐσιαστική ἀλληλοστήριξη, ἀλλά καί ἡ καλλιέργεια τῆς οἰκουμενικῆς συνειδήσεως τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἑνωμένοι μέ τόν Χριστό μέσα στήν Ἐκκλησία Του ὑπερβαίνουμε τό προσωπικό μας «ἐγώ» ἤ τό ἐθνικό μας «ἐμεῖς», γιά νά συναντήσουμε μέ κατανοήση καί ἀγάπη ὅλους τούς ἀνθρώπους καί ὅλους τούς λαούς. Μέ σταθερό ὅραμα: μιά παγκόσμια κοινωνία ἀγάπης. Εἶναι ἐξ ἄλλου ἀναγκαῖο νά παραμείνουμε ἀνοικτοί καί ἐποικοδομητικοί στόν διάλογο μέ τούς ἀνθρώπους διαφορετικῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων ἤ φιλοσοφικῶν τοποθετήσεων, «ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ» (Ἐφεσ. 4:15).

Τό ὀρθόδοξο ἦθος ἐπιβάλλει εἰλικρινή σεβασμό πρός τήν ἰδιαιτερότητα καί τήν ἐλευθερία τοῦ ἄλλου, ἀνεξαρτήτως τοῦ τί πιστεύει ἤ τοῦ ἄν πιστεύει. Φανατισμός καί ξενοφοβία, μετατροπή τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος σέ ἰδεολογικά σκευάσματα, δέν συμβαδίζουν μέ τό ἐλεύθερο πνεῦμα τῆς Ὀρθοδοξίας. Χρειάζεται νηφάλια κατανοήση, ἤρεμη κριτική ἀντιμετώπιση, συνέπεια καί συνεργασία μέ τούς ἀνθρώπους καλῆς θελήσεως, γιά τήν ἐπικράτηση τῆς εἰρήνης καί τή συναδέλφωση ὅλων τῶν λαῶν.

4.-. ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΠΟΥ ΕΡΧΟΝΤΑΙ, ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΡΑΣΗ μας οἱ Ὀρθόδοξοι -ἐμπνεόμενοι ἀπό τήν πληρότητα, πού ἡ «καθολικότητα» τῆς Ἐκκλησίας μας ἐκφράζει, καί ἀπό τήν οἰκουμενική μας εὐθύνη, πού αὐτή ἡ πληρότητα συνεπάγεται- ὀφείλουμε νά μετέχουμε ἐνεργῶς στά παγκόσμια δρώμενα. Ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία, «τό μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ», καλεῖται νά προσφέρει διαχρονικά ὁλόκληρο τό Εὐαγγέλιο τῆς Ἀγάπης, μέ εἰλικρινή σεβασμό πρός τήν ἰδιοτυπία κάθε λαοῦ καί πολιτισμοῦ, πρός τήν ἐλευθερία καί τήν ἀξιοπρέπεια κάθε ἀνθρώπινου προσώπου, μέ ἀνυπόκριτη ἀγάπη γιά τόν ὅλο ἄνθρωπο, γιά κάθε ἔκφραση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς….

Συνοπτικά, τό οὐσιαστικό μήνυμα τῆς Ἐκκλησίας ἀφορᾶ στόν ἄνθρωπο καί ἔχει παγκόσμια σημασία. Γιά νά ἀνταποκριθεῖ στή μεγάλη ἀποστολή της ἡ Ὁρθοδοξία, στά παγκόσμια δρώμενα, θά πρέπει νά διατηρήσει ἀλώβητο τόν μυστηριακό, σωτηριολογικό χαρακτήρα της, νά εἶναι ἀνοικτή στίς ἀδιάκοπες ἀναζητήσεις τῆς ἀνθρωπότητος, καί νά ζεῖ μέ συνέπεια τήν ἀναστάσιμη συνείδησή της καί τήν οἰκουμενική της εὐθύνη.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΑΙ:

1 Β. Κύρκος, «Ἡ οἰκουμενικότητα τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καί ἡ συνάντησή του μέ τόν Χριστιανισμό», ΙΕΕ, τόμ. ΣΤ(1976), σελ. 392-395.

2 D. Zakythinos, «Byzance et les peuples de I᾿Europe du Sud-Est. La synthese byzantine», Actes du Premier Congres international des etudes balkaniques et sud-est europeennes, vol. III, Histoire. Association Internationale d᾿Etudes du Sud-Est Europeen, Sofia 1969, 22.

3 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὑπόμνημα εἰς τόν Ἅγιον Ματθαῖον τόν Εὐαγγελιστήν, Ὁμιλία 19.5, PG 57, 280: «Οὐδέ γάρ εἶπε, Γεννηθήτω τό θέλημά σου ἐν ἐμοί, ἤ ἐν ἡμῖν, ἀλλά πανταχοῦ τῆς γῆς».

4 Anastasios of Albania, «The Global Vision of Proclaiming the Gospel», The Greek Orthodox Theological Review 43(1998).

5 Φ. Ντοστογιέφσκη, Ἀδελφοί Καραμαζώφ, μετφρ. Α. Ἀλεξάνδρου ἔκδ. Γκοβόστη, Ἀθήνα ἄν. χρον., σελ. 99-121.