Αιχμάλωτοι των αδελφών μας

Κυριακή της Τυροφάγου

Ματθ. 6, 14-21

Αγαπητοί αδελφοί, σήμερα είναι η τελευταία μέρα πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή. Η σημερινή Κυριακή είναι η τέταρτη του Τριωδίου και, όπως κι οι προηγούμενες, μας προετοιμάζει για τη νηστεία. Και στις τέσσερις Κυριακές τα ευαγγέλια που ακούσαμε απευθύνονται σε μας ως μέλη της εκκλησιαστικής κοινότητας: Ο Φαρισαίος και ο Τελώνης ανέβηκαν να προσευχηθούν στο Ναό, εκεί που προσεύχονταν οι Ισραηλίτες όλοι μαζί· ο Άσωτος έφυγε απ’ το πατρικό σπίτι, που δεν ήταν μία στενή και απλή οικογενειακή υπόθεση αλλά κάτι παραπάνω, μια κοινότητα (υπήρχαν υπηρέτες, κάποιος άλλος αδελφός, περιουσία κ.ο.κ.)· η Τελική Κρίση θα γίνει δημόσια, μπροστά σε όλα τα έθνη, στα μέλη μιας παγκόσμιας κοινότητας – εκεί θα φανερωθούν οι καρδιές όλων των ανθρώπων.

Σήμερα ακούσαμε στο ευαγγέλιο συγκεκριμένες οδηγίες για τη νηστεία. Και η πρώτη οδηγία έχει να κάνει με τη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους. Είπε ο Χριστός: «Αν συγχωρείτε τους ανθρώπους για τα παραπτώματά τους, θα σας συγχωρέσει και σας ο ουράνιος Πατέρας σας. Αν όμως δε συγχωρείτε στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους, ούτε κι ο Πατέρας σας θα συγχωρέσει τα δικά σας παραπτώματα».

Αιχμάλωτοι των αδελφών

Αλλά ας σταματήσουμε εδώ, για να δούμε τι σημαίνει αυτή η συγχώρεση των παραπτωμάτων. Βλέπετε ότι στο Ευαγγέλιο ο Χριστός πάντα μας δείχνει ότι το πιο σπουδαίο δεν είναι η συναίσθηση της ενοχής μας· δεν είναι η συναίσθηση της αμαρτίας μας· αλλά περισσότερο είναι η ανάγκη της συγγνώμης: η ανάγκη να συγχωρέσουμε εμείς τους άλλους, να συγχωρέσουν οι άλλοι εμάς, κι αυτό να το επιβεβαιώσει ο Θεός. Και επίσης, όποια διαφορά έχουμε με το Θεό να μας τη συγχωρέσει. Όχι ότι δε δίνει σημασία στη συναίσθηση της ενοχής και στη συναίσθηση της αμαρτίας μας, αλλά δίνει περισσότερη βαρύτητα στην ανάγκη της συγγνώμης.

Γιατί το κάνει αυτό ο Χριστός; Γιατί μίλησε γι’ αυτό σήμερα; Βλέπετε, το να συναισθάνεται κανείς την ενοχή του και την αμαρτία του, ενώ είναι τόσο σπουδαίο και μεγάλο πράγμα, έχει όμως να κάνει μόνο με τον εαυτό του. Ζει ένα δικό του δράμα, που πληγώνει την καρδιά του και πολλές φορές τον εγωισμό του: «Γιατί εμένα μου συνέβη αυτό; Πώς το έκανα εγώ αυτό;» Κι ο Χριστός λέει ότι αυτά δεν έχουν τόση σημασία όση σημασία έχει η ανάγκη της συγγνώμης· να συγχωρέσεις τους αδελφούς σου, να σε συγχωρέσουν οι αδελφοί σου, να σε συγχωρέσει ο Θεός.

Βλέπετε ότι ο Θεός μας δεν είναι ένας Θεός που δημιούργησε τον κόσμο και τον άφησε στην τύχη του, να πορεύεται μόνος του. Είναι ένας Θεός που παρεμβαίνει στην καθημερινότητά μας. Παρεμβαίνει στην κάθε λεπτομέρεια της ζωής μας. Και παρεμβαίνει ακόμα περισσότερο όταν έχουμε διαφορές με τους άλλους ανθρώπους. Αυτός είναι εκείνος που θα κρίνει τη διαφορά, που θα αποδώσει το δίκιο, που θα συγχωρέσει. Έχει πολύ μεγάλη σημασία αυτό να το κατανοήσουμε. Όπως λέει κι ένας μεγάλος σοφός. «το δράμα της συγχώρεσης δεν έχει δυο πρόσωπα, αλλά τρία: εμάς, τον αδελφό μας και το Θεό». Υπάρχουν πάντοτε τρεις, σε κάθε διαφορά και σε κάθε παράπτωμα.

Κι ας πάμε τώρα να δούμε γιατί η Εκκλησία μας δίνει αυτές τις οδηγίες του Χριστού περί συγγνώμης σήμερα, παραμονή της Μεγάλης Σαρακοστής. Η συγγνώμη προς τους άλλους ανθρώπους και η μετάνοιά μας μπροστά στο Θεό είναι μία καθημερινή υπόθεση. Πρέπει να συμβαίνει πάντοτε. Πρέπει να αναζητάμε εμείς μέσα μας τις αιτίες για τις οποίες έχουμε διαφορές με τους άλλους. Και να ζητάμε τη συγχώρεσή τους, για να έχουμε τη συγγνώμη του Θεού. Είναι κάτι που πρέπει να συμβαίνει σε κάθε περίπτωση διαφοράς με τους αδελφούς. Ονομάζουμε όμως στην Εκκλησία μας την περίοδο του Τριωδίου, και ειδικά τη Μεγάλη Σαρακοστή, περίοδο της μετάνοιας και της συγγνώμης· ειδικά αυτή την περίοδο. Κι ενώ η μετάνοια είναι κάτι συνεχές και προσωπικό, υπάρχει ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μετάνοιας μέσα στο χρόνο, αυτό που αρχίζει από αύριο το πρωί και τελειώνει σε σαράντα μέρες, και σε αυτό συμμετέχουμε συλλογικά.

Τι σχέση έχει αυτή η συγκεκριμένη χρονική περίοδος, μέσα στην οποία μετανοούμε συλλογικά, με τη δική μας μετάνοια, με τη δική μας προσωπική συντριβή, που είναι ένα δικό μας μυστικό και πρέπει να συμβαίνει κάθε μέρα; Ο Χριστός μας χάρισε τη δυνατότητα να μπορούμε να μετανοούμε πάντοτε. Πώς θα μπορέσουμε αυτή τη δυνατότητα να τη διατηρούμε ζωντανή μέσα μας κάθε μέρα; Πώς θα μπορέσουμε να κατανοούμε την ανάγκη της συγχώρεσης, να τη ζητούμε από τους αδελφούς μας και να τη δίνουμε σ’ αυτούς;

Για να γίνεται αυτό, απαιτείται ο εσωτερικός μας εαυτός, η καρδιά μας, να βρίσκεται σε εγρήγορση ή, όπως λένε οι Πατέρες μας, να έχουμε την ακεραιότητά μας. Λογική, επιθυμίες, συναισθήματα να κινούνται όπως θέλει ο Θεός. Καμιά από τις ψυχικές δυνάμεις μας δεν πρέπει να αδρανεί. Εμείς ζούμε καθημερινά αλλαγές, που προέρχονται από πραγματικές ή φανταστικές καταστάσεις, και μοιάζουμε φτερά στον άνεμο. Μέσα μας υπάρχει σύγχυση και ακαταστασία. Γι’ αυτό, μπροστά από τις προσωπικές αποφάσεις κι επιλογές μας, που αλλάζουν συνέχεια, πρέπει να βάλουμε αυτό που μας καλεί η Εκκλησία να κάνουμε όλοι μαζί. Μπροστά δηλαδή από το προσωπικό, που είναι ρευστό, να βάλουμε την τάξη της Εκκλησίας, που είναι σταθερή και δεν αλλάζει. Σε αυτή την τάξη μπαίνουμε με τη συμμετοχή μας στη Μεγάλη Σαρακοστή, που είναι συλλογική υπόθεση. Αφορά τη σύναξή μας, την ενορία μας, ολόκληρη την Εκκλησία. Κατά τη διάρκειά της έχουμε συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Νηστεία με τον ίδιο τρόπο και κοινή προσευχή στο ναό με υποχρεωτική συμμετοχή. Με αυτό τον τρόπο η εσωτερική μας ακαταστασία διορθώνεται, αφού βρίσκουμε πυξίδα που μας οδηγεί. Η εκκλησιαστική ζωή γίνεται σημείο αναφοράς. Ο λόγος του Θεού παύει να είναι ιδέα και γίνεται βίωμα.

Ας πάρουμε. για παράδειγμα, τον Άσωτο, πού έφυγε και πήγε εκεί μακριά που πήγε. «Ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακράν». «Πήγε πολύ μακριά». Πολύ μακριά από πού; Από το πατρικό σπίτι. Κι ήθελε να γυρίσει πίσω. Πού; Στο πατρικό σπίτι. Άρα λοιπόν, προσδιοριζόταν η πνευματική του κατάσταση, η συνείδησή του αν θέλετε, από το πατρικό σπίτι. Εκεί που ζούσαν όλοι μαζί. Όπως ζούμε εμείς εδώ, όλοι μαζί, κάθε Κυριακή στη σύναξή μας. Άρα λοιπόν, ήξερε ο Άσωτος τι σημαίνει μετάνοια. Να γυρίσει πίσω στο σπίτι του. Να γυρίσει σ’ αυτό το οποίο έζησε. Το πρώτο λοιπόν και βασικό είναι αυτό. Το δεύτερο είναι ότι θυμόταν πώς πέρασε έχει. Άρα ήξερε ποιοι ήταν οι όροι αυτής της επιστροφής. Θυμόταν πώς περνούσαν οι άλλοι στο πατρικό σπίτι. Άρα λοιπόν, σ’ εμάς, που δε φύγαμε απ’ το πατρικό σπίτι, μπορεί αυτή η συλλογική πραγματικότητα, αυτό που θα ζήσουμε όλοι μαζί, αυτό που θα βιώσουμε τώρα για σαράντα μέρες, να μας οδηγήσει στην εγρήγορση, να συγκροτήσει τη συνείδησή μας, να μας διδάξει τι θέλει ο Θεός.

Το βίωμα που είχε ο Άσωτος, που τον έφερε σε μετάνοια, προϋποθέτει τη ζωή μέσα στην κοινότητα, τη συμμετοχή μας στην πατρική περιουσία, που είναι ο Νόμος του Θεού, οι εντολές του και η χάρη του. Εμείς είτε δε συμμετέχουμε στην κοινή εκκλησιαστική ζωή είτε συμμετέχουμε με λάθος τρόπο. Στην πρώτη περίπτωση δε γνωρίζουμε πότε αρχίζει η Μεγάλη Σαρακοστή και πότε τελειώνει. Νηστεύουμε, εάν νηστεύουμε, και προσευχόμαστε όταν νομίζουμε ότι έχουμε την κατάλληλη διάθεση. Δε μας ενδιαφέρει τι κάνουν οι αδελφοί μας και δεν αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να τους ακολουθήσουμε. Θεωρούμε αυτά τα πράγματα, υπερβολικά, παλιές και άχρηστες συνήθειες. Δεν καταλαβαίνουμε σε τι αποβλέπουν. Στη δεύτερη περίπτωση προσαρμόζουμε μόνοι μας τη Μεγάλη Σαρακοστή στις απόψεις μας και στις ανάγκες μας. Όπως μας αρέσει και όπως βολευόμαστε. Και στις δυο περιπτώσεις αυτό που δεν κατανοούμε είναι ότι χριστιανός σημαίνει μέλος μιας κοινότητας που τα μέλη της δεσμεύονται ενώπιον του Θεού. Κανένας δε θα μας υποχρεώσει να κάνουμε πράγματα, που δεν μπορούμε. Αντίθετα, όλα προσαρμόζονται στις δυνατότητες του καθενός μας. Και το βασικότερο δε βρίσκεται στην ακριβή τήρηση της νηστείας και του κανόνα της προσευχής, αλλά στην τήρηση των προϋποθέσεων που μας κάνουν όλους παιδιά του Θεού. Αντίθετα, αυθαίρετες και δήθεν προσωπικές επιλογές διαλύουν την κοινότητα και, το χειρότερο, καταστρέφουν μέσα μας την πυξίδα. προσανατολισμού μας και το σημείο αναφοράς μας. Χωρίς κοινότητα κινδυνεύουμε να μην μπορούμε να καταλάβουμε τι σημαίνουν τα παραπτώματα ενώπιον του Θεού και η συγχώρεσή τους.

Ο Νόμος του Θεού απευθύνεται πάντα σε μία κοινότητα, και όχι σε έναν άνθρωπο. Στην Παλαιά Διαθήκη αποδέκτες του ήταν οι Ισραηλίτες. Στην Καινή Διαθήκη αποδέκτες του είμαστε εμείς, οι μαθητές του Χριστού. Με την τήρηση της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής μας δίνεται η ευκαιρία να ανανεωθούμε ως κοινότητα. Αυτό θα μας βοηθήσει να διορθώσουμε την πνευματική μας κατάσταση. Να μετανοήσουμε. Να συγχωρέσουμε τους άλλους και να συγχωρεθούμε απ’ αυτούς. Βλέπετε, αυτό τον όρο έβαλε ο Θεός. Για να συγχωρέσει εκείνος, πρέπει να συγχωρεθούμε μεταξύ μας. Όταν φταίξουμε απέναντι σε κάποιον, τότε έχουμε γίνει αιχμάλωτοί του. Έτσι λέει ο Θεός. Έχουμε χρεωθεί σ’ αυτόν. Και στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει μία πάρα πολύ ωραία συμβουλή, στο βιβλίο των Παροιμιών. Εκεί παρομοιάζει αυτό που συμβαίνει σε μας, στη διαφορά μας με τους άλλους ανθρώπους, σαν την εγγύηση που δίνει κανείς για κάποιον που παίρνει δάνειο. Αν δεν πληρώσει εκείνος, είναι υποχρεωμένος να πληρώσει ο εγγυητής. «Αν μπήκες, γιέ μου, εγγυητής για κάποιο φίλο σου, αν έδωσες το χέρι και υποσχέθηκες για λογαριασμό ξένου, αν παγιδεύτηκες με τα ίδια σου τα λόγια, αν δεσμεύτηκες με την υπόσχεση που έδωσες, τότε τι θα κάνεις για να γλιτώσεις; Μια και έπιασες το χέρι του άλλου, πήγαινε, ταπεινώσου και παρακάλα τον επίμονα. Μην αφήσεις να σε πάρει ο ύπνος, τα βλέφαρά σου μην τα βαρύνει ο νυσταγμός, ελευθερώσου, όπως το ζαρκάδι από τα χέρια του παγιδευτή, σαν το πουλί από του κυνηγού το χέρι».

Είμαστε αιχμάλωτοι των αδελφών, αδελφοί. Αν φταίξαμε σ’ αυτούς, πρέπει αυτοί να μας συγχωρέσουν πρώτοι για να μας δώσει ο Θεός τη συγγνώμη του. Και η Μεγάλη Σαρακοστή μας προετοιμάζει γι’ αυτό. Και στο τέλος, με τη χάρη του Θεού, θα γιορτάσουμε τα Πάθη του Χριστού και την Ανάστασή του. Πρώτα τα Πάθη του. Βλέπετε ότι ο Θεός μας καλεί να του μοιάσουμε. Μας καλεί να δείξουμε αυτό που έχουμε μέσα μας, ότι είμαστε εικόνες του. Αλλά ότι είμαστε εικόνα του Θεού δε σημαίνει ότι του μοιάζουμε στο μεγαλείο του, γιατί εκεί πάει το μυαλό μας. Όχι στην παντοδυναμία του, σ’ αυτό που είναι ο Θεός. Αλλά στην ταπείνωσή του. Γιατί ταπεινώθηκε και έγινε άνθρωπος, και έπαθε σαν άνθρωπος. Εκείνος αδικήθηκε και συγχώρεσε. Κι εμείς, αν κάνουμε το ίδιο, μοιάζουμε σ’ εκείνον και γινόμαστε πραγματικές εικόνες του Υιού του Θεού, του Χριστού. Είθε και φέτος ο Θεός έτσι να μας αξιώσει να γιορτάσουμε.

π. Πινακούλας, Αντώνιος, Το πηγάδι και η πηγή: Κηρύγματα στις Κυριακές της Μ. Σαρακοστής και του Πάσχα, 1η έκδ., Αθήνα, Εν πλω, 2008.