Κυριακὴ μετὰ τὴν Ὑψωσιν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ[1]

Αγίου Χρυσοστόμου Μητροπολίτου Σμύρνης

«Εἶπεν ὁ Κύριος· Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι· ὅς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν. Τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; ὅς γὰρ ἐὰν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλῷ, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται αὐτὸν ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων. Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς· Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει.

(Μάρκου 8, 34-9, 1)

Ἡ ἑορτὴ τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου Σταυροῦ, ἢ ὁποία ἐθεσπίσθη καὶ καθιερώθη εἰς ἀνάμνησιν τοῦ μεγάλου γεγονότος τῆς εὑρέσεως ὑπὸ τῆς μακαρίας Ἑλένης κατὰ τὸ 326 μ.Χ. καὶ τῆς ὑψώσεως ἐν μέσῳ τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως πρὸς προσκύνησιν ὑπὸ τοῦ πανταχόθεν συρρεύσαντος εἰς Ἱεροσόλυμα ἀπειροπληθοῦς Χριστιανικοῦ λαοῦ τοῦ τιμίου ξύλου, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἐσταυρώθη ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ. Ἢ σεβασμία καὶ ὡραία αὕτη ἑορτὴ εἶχε τὰ προεόρτιά της κατὰ τὴν παρελθοῦσαν Κυριακήν, ὁπότε ἀνεγνώσθη τὸ Εὐαγγέλιον ἐκεῖνο τὸ θαυμαστόν, τὸ περιέχον τεμάχιον τῆς κραταιᾶς καὶ ἀξιομνημονεύτου καὶ ἀθανάτου ἐκείνης ὁμιλίας τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν Νικόδημον περὶ ἀναγεννήσεως. Ἔχει δὲ ἡ σεπτὴ αὕτη ἑορτὴ καὶ τὰ μεθέορτά της κατὰ τὴν σημερινὴν Κυριακὴν ὁπότε ἀναγινώσκεται τὸ Εὐαγγέλιον, τὸ ὁποῖον ἔχει ἀνωτέρω ὁ ἀναγνώστης πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν του.

Οἱ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ τούτῳ λόγοι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶναι ἰδιαζόντως σοβαροὶ καὶ σπουδαῖοι καὶ ἄξιοι ν᾿ ἀπασχολήσωσι τὴν ἡμετέραν προσοχήν. Οἱ λόγοι οὗτοι ἐλέχθησαν ὑπὸ τοῦ Κυρίου πρὸς τοὺς μαθητάς του, ἵνα διορθώσωσι τὰς ἐσφαλμένας ἰδέας καὶ θεωρίας τὰς ὁποίας οὗτοι εἶχον περὶ τῆς φύσεως τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποίαν ἐφαντάζοντο οἱ μαθηταὶ ὑλικὴν καὶ γηΐνην, καὶ διὰ τοῦτο ἐζήτουν θρόνους καὶ πρωτοκαθεδρίας ἐν αὐτῇ. Οἱ μαθηταὶ εἶχον τόσον ταπεινὰς τότε ἰδέας περὶ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, διότι ἡ πίστις των δὲν εἶχεν ἔτι φωτισθῇ καὶ στερεωθῇ ὑπὸ τοῦ φωτεινοῦ καὶ ζωηφόρου γεγονότος τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, οἱ ὀφθαλμοί τῶν δὲν εἶχον ἔτι ἐλλαμφθῇ ἀπὸ τὰς φλόγας τῆς Πεντηκοστῆς, καὶ αἱ διάνοιαι καὶ αἱ καρδίαι των δὲν εἶχον ἔτι πληρωθῇ καὶ θερμανθῇ διὰ τοῦ ἐν πυρὶ καὶ ἁγίῳ Πνεύματι βαπτίσματος.

Ὅτε οἱ λόγοι οὗτοι ἐλέγοντο πρὸς τοὺς μαθητάς, οἱ μαθηταὶ ἀκόμη ἐπίστευον ὅτι ἣ βασιλεία τοῦ Ἰησοῦ ἦτο ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, ὅτι ὁ Χριστὸς ἤρχετο νὰ καθήσῃ ἐπὶ τοῦ θρόνου Δαυὶδ τοῦ Πατρός του, νὰ ὑποτάξῃ ἔθνη, νὰ μοιράσῃ στέμματα καὶ νὰ καταδυναστεύσῃ λαούς, καὶ ἰδίᾳ ν᾿ ἀποτινάξῃ τὸν σκληρὸν ζυγὸν τῶν Ρωμαίων, ὑπὸ τὴν σιδηρᾶν πτέρναν τῶν ὁποίων τότε ἐστέναζον οἱ Ἰσραηλῖται! Ἔπρεπε δὲ ὅλαι αὐταὶ αἱ ἐσφαλμέναι ἰδέαι καὶ αἱ μάταιοι καὶ πρόωροι ἐλπίδες περὶ ἐπιγείου τοιαύτης βασιλείας, ἣν ὠνειροπόλουν οἱ Ἰουδαῖοι νὰ σβεσθῶσι ἅπαξ καὶ διὰ παντὸς ἐν τῷ Πνεύματι καὶ τῇ καρδίᾳ τῶν μαθητῶν καὶ νὰ ἐννοήσωσιν οὗτοι ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι ὑποταγὴ ἐθνῶν, καταδυνάστευσις καὶ τυραννία λαῶν, ἢ βρῶσις καὶ πόσις, ἀλλὰ σταυρός, ἀλλὰ αὐταπάρνησις, ἀλλὰ ἀγὼν πρὸς ἁγιασμὸν καὶ δικαιοσύνην, ἀρετάς, αἵτινες πράγματι φέρουσιν καὶ ὅσα ὠνειροπόλουν οἱ μαθηταὶ λαμπρὰ καὶ ἐπίφθονα, ἔστω καὶ κοσμικά, ἀγαθὰ διότι αὐταὶ αἱ ἀρεταὶ τῆς αὐταπαρνήσεως, τῆς εὐορκίας, τοῦ σταυροῦ τῆς αὐτοθυσίας εἶνε αἱ μόναι αἵτινες πράγματι καὶ ἀληθῶς ὑψώνουσι καὶ τὰ ἔθνη καὶ τὰς βασιλείας, καὶ τὰ ἄτομα καὶ τοὺς λαούς. Ἀρεταὶ ἀκριβῶς ὧν τόσην μεγάλην, μεγίστην ἀνάγκην ὑπὲρ πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς ἔχομεν ἡμεῖς πρὸ παντὸς οἱ οὐχὶ ὑπὸ πολλῷ καλλιτέρας συνθήκας παρὰ τότε τοὺς μαθητὰς καὶ ὅλον τὸ Ἰουδαΐκὸν ἔθνος εὑρισκόμενοι τὴν σήμερον, ἂν θέλωμεν καὶ ἡμεῖς νὰ σωθῶμεν, νὰ ὑψωθῶμεν νὰ μεγαλουργήσωμεν καὶ μεγαλυνθῶμεν, ἀρεταὶ ὑψίστης ἀληθῶς σπουδαιότητος διὰ τοὺς εἰς τὰ τέλη τῶν αἰώνων καὶ τῶν σημερινῶν δυσκόλων καιρῶν καταντήσαντας Ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς ἡμᾶς. Διότι ἂν καὶ ἡμεῖς «οἱ ὧδε ἑστηκότες» ἔχωμεν καὶ τηρῶμεν τὰς ἀρετὰς ταύτας, «οὐ μὴ γευσώμεθα θανάτου», ἕως ἂν ἴδωμεν τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, τὴν βασιλείαν τῆς δικαιοσύνης, τὴν βασιλείαν τῆς ἐλευθερίας τῆς ἀληθοῦς, ἐρχομένην ἐν τάχει καὶ ἐν δυνάμει «ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει».

Οἱ θαυμαστοὶ καὶ χαριτόβρυτοι προφητικοὶ οὗτοι λόγοι τοῦ Κυρίου καὶ ἰδίως τὰ ρητά, δι᾽ ὧν ἄρχεται καὶ τελευτᾷ τὸ σημερινὸν Εὐαγγέλιον, καὶ διὰ τῶν ὁποίων, διδάσκονται αἱ ὕψισται ἀρεταὶ τῆς αὖταπαρνήσεως, τῆς εὐορκίας, τῆς αὐτοθυσίας καὶ τοῦ μαρτυρίου, ἀρεταὶ διὰ τῶν ὁποίων καὶ μόνων ὡπλισμένα τὰ ἔθνη δὲν ἀποθνήσκουσιν, ἀλλ᾽ ἀξιοῦνται νὰ ζῶσι, νὰ βασιλεύωσι καὶ εὐδαιμονῶσιν. Οἱ λόγοι καὶ τὰ ρητὰ ταῦτα εὑρίσκονται πρὸς ἄλληλα εἰς σχέσιν ἐξαρτήσεως, εἰς σχέσιν αἰτίου καὶ ἀποτελέσμοτος, διότι ἐκεῖνοι μόνοι οἱ ἄνθρωποι καὶ οἱ λαοὶ «οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου, ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει», ὅσοι θέλουσιν «ἀπαρνηθῇ ἑαυτούς, ὅσοι δὲν ἀποφεύγουσιν αἴρειν τὸν σταυρὸν ἑαυτῶν καὶ ὅσοι προθυμοποιοῦνται ἀκολουθεῖν ὀπίσω τοῦ Ἰησοῦ».

Τὸ Εὐαγγέλιον ἄρχεται ᾧδε: «Εἶπεν ὁ Κύριος: ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθήτω μοι», καὶ τελειώνει ὡς ἑξῆς «εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου, ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει».

Οἱ λόγοι οὗτοι εἶναι ἀνεπίδεκτοι παρεξηγήσεως καὶ ὑπεκφυγῆς. Ἐδῶ βλέπομεν τὴν ἀπόλυτον ἀνάγκην τῆς αὐταπαρνήσεως, διὰ τῆς ὁποίας πρέπει ἀπαραιτήτως νὰ ὁπλισθῶμεν πάντες, ὅσοι θέλομεν νὰ εἴμεθα ἀληθῶς μαθηταὶ τοῦ Χριστοῦ καὶ πάντες, ὅσοι ποθοῦμεν καὶ θέλωμεν νὰ σωθῶμεν καὶ ὑψωθῶμεν. Ἴσως οἱ λόγοι οὗτοι εἶνε λίαν αὐστηροί, ἀλλ᾽ εἶνε καὶ οἱ μόνοι δίκαιοι καὶ ἀποτελεσματικοί. Ἡ αὐταπάρνησις καὶ ἣ αὐτοθυσία εἶνε τὰ πρώτιστα καὶ ἀπαραίτητα ἐφόδια διὰ πάντα, ὅστις θέλει νὰ βαδίσῃ τὴν ὁδὸν τοῦ καθήκοντος, ν᾽ ἀκολουθήσῃ τῷ Χριστῷ, νὰ ὑπηρετήσῃ τὴν πατρίδα του, νὰ σώσῃ ἑαυτὸν καὶ τὸ ἔθνός του.

Πρέπει νὰ βαστάσῃ σταυρόν, ὅστις θέλει νὰ φορέσῃ στέφανον καὶ ἐνταῦθα καὶ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.

Ὁ νόμος οὗτος ἔχει ἀπόλυτον κῦρος, εἴτε πρόκειται περὶ ἑνὸς καὶ μόνου ἀτόμου εἴτε πρόκειται περὶ ὁλοκλήρου ἔθνους καὶ λαοῦ. Εἶναι ἀνάγκη ὁ τοιοῦτος νὰ ὑποστῇ ἐνοχλήσεις, κόπους καὶ θυσίας, διότι οὐδὲν ἐπὶ τῆς γῆς καλὸν καὶ μέγα κατωρθώθη ἄνευ κόπων καὶ θυσιῶν· καὶ τὴν ἔλευσιν τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἢ κάλλιον εἰπεῖν τὴν ἐκπόρθησιν καὶ κατάκτησιν τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ δὲν πρέπει νὰ προσδοκῶμεν ἄνευ ἐνοχλήσεων καὶ κόπων καὶ κινδύνων καὶ ἀγώνων καὶ βαρυτάτου σταυροῦ!

Ἰδιαίτερα ὁ σταυρὸς οὗτος καὶ ἡ αὐταπάρνησις εἶναι ἀπαραίτητος, καὶ ἀγογγύστως πρέπει νὰ φέρωμεν αὐτὸν κατὰ τὰς κρισίμους καὶ κινδυνώδεις εἰς τὸν βίον τῶν ἀτόμων καὶ λαῶν περιστάσεις καὶ τοὺς χρόνους, ὁποῖοι εἶνε οἱ παρόντες καὶ ὁπότε τὸ κινδυνευόμενον εἶνε πᾶν ὅ,τι εἰς τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν ἀνθρώπων εἶναι τιμιώτατον καὶ ἁγιώτατον καὶ θειότατον, καὶ ὁπότε ἀκριβῶς μνήμονες τῶν μεγάλων διδαγμάτων τοῦ παρελθόντος τῆς φυλῆς μας, καὶ ἀπρὶξ ἐχόμενοι τῶν ἱερωτάτων παραδόσεων τῆς Ἐκκλησίας μας, χρεωστοῦμεν νὰ ὁπλισθῶμεν μὲ ἕν καὶ τὸ αὐτὸ φρόνημα, μὲ ἕν καὶ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, μὲ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ἀγάπην, μὲ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν θέλησιν, μὲ μίαν καρδίαν καὶ ψυχήν, ὑπὸ μίαν, καὶ τὴν αὐτὴν σημαίαν, καὶ πρὸς ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν σκοπόν, ὁποῖος πρέπει νὰ εἶνε ἡ ἐπιτάχυνσις τῆς ἐλεύσεῶς τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐπιστρατεύοντες οὕτως ὅλας ὁμοῦ τὰς δυνάμεις, τὰς φανερὰς καὶ τὰς λανθανούσας τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Γένους μας, τὰς δυνάμεις ἐκείνας, τὰς ὁποίας πάντοτε ἐρρωμένως καὶ ἀποτελεσματικῶς ἀντέταξε τὸ Ἔθνος μας εἰς τὰς ἀγριωτάτας αὐτὰς θυέλλας, αἵτινές ποτε ἐν τῇ διαρκείᾳ τῶν αἰώνων ἐπεκρεμάσθησαν καθ᾽ ἡμῶν, ν᾿ ἀντιμετωπίσωμεν τοὺς μεγάλους κινδύνους καὶ ἀγῶνας, οἵτινες πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν ἡμῶν πρόκεινται, καὶ οὕτω διὰ τῆς αὐταπαρνήσεως, τοῦ σταυροῦ καὶ τῆς αὐτοθυσίας ἡμῶν ν᾽ ἀξιωθῶμεν ἀκόμη μίαν φορὰν νὰ λεχθῇ καὶ ἐπαληθεύσῃ δι᾽ ἡμᾶς ἡ μεγάλη καὶ παγκοσμίου κύρους καὶ παντοτεινῆς ἐφαρμογῆς αὕτη προφητεία, δι᾽ ἧς περατοῦται τὸ σημερινὸν Εὐαγγέλιον «εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου, ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει», προφητεία, ἥτις, διά ποίους κυρίως ἐλέχθη καὶ ποῦ, θὰ λάβωμεν ἀφορμὴν ἄλλοτε νὰ λαλήσωμεν.

Αγίου Χρυσοστόμου Μητροπολίτου Σμύρνης του Ιερομάρτυρος, Λόγοι ευσέβειας: Γραπτά κηρύγματα εις δεσποτικάς εορτάς, 1η έκδ., Θεσσαλονίκη, Μυγδονία, 2000

[1] «Ἱερὸς Πολύκαρπος» Ἔτος Α΄. Σμύρνη, ἀρ. 24, 17.9.1911, σσ. 370-373