Μεγάλη Τετάρτη

Γεώργιος Δορμπαράκης

«Ἡ πρώην ἄσωτος γυνή, ἐξαίφνης σώφρων ὤφθη, μισήσασα τὰ ἔργα τῆς αἰσχρᾶς ἁμαρτίας καὶ ἡδονὰς τοῦ σώματος, διενθυμουμένη τὴν αἰσχύνην τὴν πολλήν καὶ κρίσιν τῆς κολάσεως, ἣν ὑποστῶσι πόρνοι καὶ ἄσωτοι. Ὦν πὲρ πρῶτος πέλω, καὶ πτοοῦμαι, ἀλλ᾿ ἐμμένω τῇ φαύλῃ συνηθείᾳ ὁ ἄφρων. Ἡ πόρνη δὲ γυνή, καὶ πτοηθεῖσα καὶ σπουδάσασα ταχύ, ἦλθε βοῶσα πρὸς τὸν Λυτρωτήν: Φιλάνθρωπε καὶ οἰκτίρμον, ἐκ τοῦ βορβόρου τῶν ἔργων μου ῥῦσαί με». (οίκος του κοντακίου του όρθρου).

(Η πρώην άσωτη γυναίκα, ξαφνικά φάνηκε σώφρων, γιατί μίσησε τα έργα της αισχρής αμαρτίας και τις ηδονές του σώματος. Κι αυτό γιατί θυμήθηκε την πολλή ντροπή και την κρίση της κόλασης, την οποία θα υποστούν οι πόρνοι και οι άσωτοι. Από αυτούς (τους πόρνους και άσωτους) πρώτος είμαι εγώ, και φοβάμαι, αλλά μένω προσκολλημένος στην πονηρή μου συνήθεια ο άφρων. Η πόρνη όμως γυναίκα, επειδή και φοβήθηκε αλλά και έσπευσε γρήγορα, ήλθε κραυγάζοντας δυνατά προς τον Λυτρωτή Χριστό: Φιλάνθρωπε και οικτίρμων Κύριε, σώσε με από τον βόρβορο των έργων μου).

Μεγάλη Τετάρτη

Η εσπερινή ακολουθία της Μεγάλης Τρίτης, κατά την οποία μετέχουμε στην ορθρινή ακολουθία της Μ. Τετάρτης, σφραγίζεται από το τροπάριο της αγίας Κασσιανής, περιεχόμενο του οποίου είναι η συγκλονιστική μετάνοια της πόρνης γυναίκας του Ευαγγελίου, η οποία προσήλθε στον Ιησού Χριστό με πολύτιμο μύρο, προκειμένου να αλείψει με αυτό τα άχραντα πόδια Του, ως έκφραση ευγνωμοσύνης για την αγάπη με την οποία την δέχτηκε και την περιέβαλε και για τη συγχώρηση βεβαίως που εισέπραξε από Αυτόν. Κι είναι περιττό και να υπενθυμίσουμε ότι η αγία Κασσιανή, μεγάλη αγία και ποιήτρια της Εκκλησίας μας του ένατου μ.Χ. αιώνα, δεν έχει καμία σχέση προς την πόρνη αυτή, πέραν του γεγονότος ότι η αγία χρησιμοποίησε το περιστατικό του Ευαγγελίου για να το αποδώσει με υψηλότατη ποιητική ευαισθησία και να το παραδώσει έτσι στο πλήρωμα της Εκκλησίας στους αιώνες, προκαλώντας πάντοτε, μέχρι και σήμερα, κατάνυξη και διάθεση μετανοίας σε κάθε καλοδιάθετη ψυχή.

Κι αυτός είναι ακριβώς ο ένας λόγος που η Εκκλησία μας μάς προβάλλει το περιστατικό: να μιμηθεί ο κάθε άνθρωπος τη μετάνοια αυτής της γυναίκας, ενώ από την άλλη το προβάλλει τη Μεγάλη Εβδομάδα και για λόγους ιστορικούς, σύμφωνα με το συναξάρι της ημέρας: «ὅτι μικρὸν πρὸ τοῦ Πάθους τοῦτο γέγονε». Μια προσέγγιση στη διαδικασία της μετάνοιας της γυναίκας αυτής, πέραν του τροπαρίου της Κασσιανής, μας δίνει ο παραπάνω οίκος του κοντακίου της ακολουθίας.

1. Ἡ πρώην ἄσωτος Γυνή, ἐξαίφνης σώφρων ὤφθη». Η πρώην άσωτη γυναίκα, ξαφνικά φάνηκε σώφρων. Τί προκάλεσε τη συνταρακτική μεταστροφή της, που συνιστά βεβαίως παραδοξότητα, όταν μάλιστα γνωρίζει κανείς την καταστροφική δύναμη της συνήθειας; Γιατί πολλοί επιθυμούν την αλλαγή της αμαρτωλής ζωής τους, μη αντέχοντας τις συνέπειες της αμαρτίας -«τὰ γὰρ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος» και «θλίψις καὶ στενοχωρία παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ κακόν»- αλλά στην πράξη διαπιστώνουν την αδυναμία της θέλησής τους για να το κατορθώσουν – ότι δραματικά επισημαίνει και ο υμνογράφος: «ἐμμένω τῇ φαύλῃ συνηθείᾳ ὁ ἄφρων»! Ο υμνογράφος μας καθοδηγεί εν προκειμένω: η γυναίκα μεταστράφηκε «μισήσασα τὰ ἔργα τῆς αἰσχρᾶς ἁμαρτίας καὶ τὰς ἡδονὰς τοῦ σώματος», γενόμενη έτσι παράδειγμα και για όλους τους πιστούς. Κι αυτό σημαίνει: κανείς δεν μπορεί να μετανοήσει και να γίνει σώφρων, να μπορεί δηλαδή να ζει με εγκράτεια, έχοντας τον έλεγχο των ψεκτών παθών του και καθοδηγούμενος από τον ηγεμόνα νου, αν δεν σταθεί αρνητικά προς την αισχρή αμαρτία και δεν αναπτύξει το λεγόμενο άγιο μίσος προς τις ηδονές του σώματος. Και τούτο γιατί η εμμονή στις ηδονές σημαίνει τον παθολογικό έρωτα του ανθρώπου και την εμπλοκή του προς τον κόσμο της αμαρτίας, άρα την αδυναμία θέας του Θεού. «Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν»! Σχέση με τον Θεό και δουλεία στην αμαρτία είναι καταστάσεις ασυμβίβαστες. Όπως το διατυπώνει ο μεγάλος σύγχρονος Γέροντας Σωφρόνιος: «Η ολοκληρωτική μετάνοια μας αποσπά από το θανάσιμο εναγκαλισμό του εγωκεντρικού ατομισμού και εισάγει στη θεωρία της θείας παγκοσμιότητος του Χριστού, “τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς εἰς τέλος” (πρβλ. Ιωάν. ιγ´ 1). Όταν μισήσουμε τους εαυτούς μας λόγω της ζωντανής μέσα μας κακίας, τότε διανοίγονται σε μας οι ατέρμονες ορίζοντες της εντεταλμένης αγάπης». Και παρακάτω: «Τι θέλω κατ’ ουσίαν να πω με όλα αυτά; Αυτό ακριβώς: Διά της δοθείσης σε μένα μετανοίας, μέχρι και του αυτομίσους, έλαβα χωρίς να το περιμένω πείρα θαυμαστής ειρήνης, και το άκτιστο Φως με περιέβαλε, εισέδυσε μέσα μου, έκανε και μένα φως όμοιο προς Αυτό και μου έδωσε να ζήσω τη Βασιλεία του Θεού της Αγάπης, Βασιλεία, της οποίας “οὐκ ἔσται τέλος”» («Ὀψόμεθα τὸν Θεὸν καθὼς ἐστιν»).

2. Τι προκαλεί με τη σειρά του το μίσος αυτό κατά της αμαρτίας, σύμφωνα με τον υμνογράφο; Δύο τινά: (1) η κρίση της κολάσεως και η ντροπή που τη συνοδεύει – «διενθυμουμένη τὴν αἰσχύνην τὴν πολλὴν καὶ κρίσιν τῆς κολάσεως, ἥν ὑποστῶσι πόρνοι καὶ ἄσωτοι» – και (2) η επίγνωση της αγάπης και της φιλανθρωπίας του Θεού – «Φιλάνθρωπε καὶ οἰκτίρμον,..ρῦσαί με». Όσο ο άνθρωπος με άλλα λόγια αποκτά επίγνωση της αγάπης του Θεού, κάτι που αποτελεί χάρη δική Του, προσφερόμενη όμως σ’ εκείνους που έστω και στην κατάσταση της αμαρτίας διατηρούν κάποια ψήγματα αγαθά – ας θυμηθούμε εδώ αυτό που έλεγε ο άγιος Γέροντας Πορφύριος, ότι βεβαίως ο Θεός δίνει την αγάπη Του σε όλους, αλλά θέλει για να γίνει αυτή η αγάπη Του αισθητή κάτι ελάχιστο από τον άνθρωπο, μια επιθυμία του να θελήσει κι αυτός την αγάπη αυτή – τόσο και θέλγεται από Εκείνον και στρέφεται εν μετανοία σε Αυτόν. Κι αν δεν υπάρχει η αγάπη αυτή, εκείνο που μπορεί λίγο να τον συνετίσει και να τον ξυπνήσει είναι ο φόβος για την κόλαση και η ντροπή που ο άνθρωπος θα νιώσει τότε μπροστά στην κρίση του Θεού, γεγονός που συνιστά κι αυτό χαρισματική κατάσταση, κατώτερο θα λέγαμε σκαλοπάτι της αγάπης. Η πόρνη γυναίκα ένιωσε τις χαρισματικές αυτές καταστάσεις, του φόβου και της αγάπης, γεγονός που τις φανέρωσε με τη σπουδή της στροφής της προς τον Λυτρωτή – «ἡ πόρνη δὲ γυνή, καὶ πτοηθεῖσα καὶ σπουδάσασα ταχύ, ἦλθε βοῶσα πρὸς τὸν Λυτρωτήν». Κι είναι ευνόητο ότι τα στάδια αυτά της μετανοίας, όπως μας τα προσφέρει ο υμνογράφος μέσα από το παράδειγμα της γυναίκας του Ευαγγελίου, είναι ασφαλώς τα ίδια στάδια που μας προβάλλει η κλασικότερη παραβολή του Κυρίου στο θέμα αυτό: η παραβολή του ασώτου. Ό,τι έκανε ο άσωτος -συναίσθηση της αμαρτίας του και στροφή στην αγάπη του Πατέρα- το ίδιο βλέπουμε να κάνει και η άσωτος γυναίκα. Το ένα είναι παραβολή, το άλλο πραγματικότητα. Το αποτέλεσμα όμως είναι το ίδιο: η ανοιχτή αγκαλιά του Θεού που μας συγχωρεί και μας εξυψώνει σε παιδιά Του.

Γεώργιος Δορμπαράκης, Του Πάθους και της Ανάστασης, 1η έκδ., Αθήνα, Αρχονταρίκι, 2014.