Η Αγία και Μεγάλη Παρασκευή

Γέροντας Πετρώνιος Τανάσε

Άγια, σωτηριώδη και φοβερά ονομάζει η Εκκλησία τα Πάθη του Κυρίου.

Άγια, διότι Αυτός που τα υπέμεινε είναι ο Άγιος των Αγίων, αυτή η ίδια η Αγιότης· σωτηριώδη, διότι αυτά είναι η τιμή με την οποία ο Κύριος αγόρασε το ανθρώπινο γένος από την δουλεία της αμαρτίας· φοβερά, διότι τίποτε δεν είναι τόσο φοβερό και αποτρόπαιο από την λοιδορία και χλεύη, και εξευτελισμό και γελοιοποίηση, τα οποία υπέμεινε ο Ποιητής και Σωτήρας μας μέχρι θανάτου, προσευχόμενος για τους σταυρωτές Του. Και αυτή ακόμη η άψυχη φύσις σείσθηκε και αγανάκτησε μπροστά σ’ αυτή την ανομολόγητη ανομία.

Αγία και Μεγάλη Παρασκευή

Ο Μυστικός Δείπνος του υπερώου είναι συγχρόνως και δείπνος του αποχωρισμού: «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν». Από τώρα ο Κύριος δεν θα γεύεται πλέον παρά μόνο χολή και όξος και από την γεύση τους θα πεθάνει· και δεν θ’ αναπαυθεί πλέον παρά μόνο το Μέγα Σάββατο στον τάφο.

Μετά το Δείπνο ο Σωτήρ θα κατέβει με τους Μαθητές Του στον δρόμο για να φθάσει στην κοιλάδα των κέδρων, στον κήπο της Γεθσημανή, όπου συχνά πήγαινε και προσευχόταν.

Μπροστά από το Άγιο Βήμα της μεγάλης Εκκλησίας, που ευρίσκεται στον κήπο των Ελαιών, υπάρχει μία μεγάλη πλάκα τραχεία, στην οποία προσευχήθηκε ο Κύριος εκείνη την νύκτα με δάκρυα και ιδρώτα. Αυτή την πέτρα δεν θα παύσει η ανθρωπότης, μέχρι συντελείας των αιώνων, να την πλένει με τα δάκρυα της μετανοίας και ευγνωμοσύνης. Ενώ έξω, δίπλα στην Εκκλησία, υπάρχουν ακόμη οκτώ πελώρια ελαιόδενδρα, τα οποία είναι οι αψευδείς μάρτυρες της αγωνίας του Κυρίου.

Κατά τους πρώτους αιώνες οι Χριστιανοί της Ιερουσαλήμ συγκεντρώνονταν στο υπερώο του Δείπνου, απ’ όπου στην συνέχεια πήγαιναν σ’ όλους τους τόπους των Αγίων Παθών του Ιησού. Σε κάθε τόπο διάβαζαν τους αντιστοίχους λόγους του Ευαγγελίου και ξαναζούσαν το φοβερό δράμα. Ο λαός ακούοντας αυτά έκλαιγε, ενώ, όταν διαβαζόταν την Μεγάλη Παρασκευή το Ευαγγέλιο, της σταυρώσεως, οι κραυγές και οι στεναγμοί τους ήσαν τόσο μεγάλοι, ώστε ακούοντο μέχρι τα τείχη της πόλεως.

Μέχρι σήμερα στην Ιερουσαλήμ εξακολουθεί να υπάρχει αυτή η αγία παράδοσις. Οι Ώρες της Μεγάλης Παρασκευής διαβάζονται το πρωί στην Εκκλησία, εκεί που ήτο το πραιτώριο, όπου εξετάσθηκε και καταδικάσθηκε σε θάνατο ο Κύριος. Από κάτω ευρίσκεται η φυλακή για τους καταδίκους και η τρυπημένη πέτρα, όπου δέθηκαν τ’ άγια πόδια του Ιησού, την οποία τα πλήθη των χριστιανών εκείνη την ημέρα την πλένουν με τα δάκρυά τους. Κατόπιν γίνεται η λιτανεία προς τον δρόμο των στεναγμών. Είναι ένα δρομάκι, απ’ όπου ο Κύριος μετέφερε τον σταυρό της καταδίκης Του. Παρέμειναν σαν μαρτυρία σε μία πέτρα του τοίχου τα ίχνη των χεριών του Κυρίου, στην οποία στηρίχθηκε για να μη πέσει πιεζόμενος από το βάρος του Σταυρού που μετέφερε. Αξιώθηκα κι εγώ ο ανάξιος να ασπασθώ τα θεία αυτά ίχνη των χεριών του Κυρίου μας Ιησού. Η τελετή τελειώνει στον Γολγοθά, στον τόπο της σταυρώσεως.

Σ’ εμάς η Ακολουθία των αγίων Παθών αρχίζει την Πέμπτη το βράδυ με την ανάγνωση των 12 ευαγγελικών περικοπών, οι οποίες μας φέρνουν στην μνήμη την αγία πολιτεία των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Οι ευαγγελικές περικοπές, διαλεγμένες από τα τέσσερα Ευαγγέλια, διαβάζονται και πλαισιώνονται από κατάλληλες αναγνώσεις και ψαλμωδίες.

Κατά τρόπο φυσιολογικό αποκαλύπτεται βαθμηδόν στην πορεία των Ακολουθιών η ανέκφραστη ταπείνωσις και η αχώρητη στον ανθρώπινο νου κένωσις του Κυρίου. «Ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον, γυμνὸς εἰς κρίσιν ἵστατο, καὶ ἐν σιαγόνι ράπισμα ἐδέξατο, ὑπὸ χειρῶν ὧν ἔπλασε…» (10ο Αντίφωνο).

«Σήμερον κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κρεμάσας· στέφανον ἐξ ἀκανθῶν περιτίθεται ὁ τῶν ἀγγέλων Βασιλεύς. Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται ὁ περιβάλλων τὸν οὐρανόν ἐν νεφέλαις·» (15ο Αντίφωνο).

«Ἕκαστον μέλος τῆς ἁγίας σου σαρκὸς ἀτιμίαν δι᾿ ἡμᾶς ὑπέμεινεν· τὰς ἀκάνθας ἡ κεφαλή· ἡ ὄψις τὰ ἐμπτύσματα· αἱ σιαγόνες τὰ ραπίσματα· τὸ στόμα τὴν ἐν ὄψει κερασθεῖσαν χολὴν τῇ γεύσει· τὰ ὦτα τὰς δυσσεβεῖς βλασφημίας· ὁ νῶτος τὴν φραγγέλωσιν καὶ ἡ χεὶρ τὸν κάλαμον· αἱ τοῦ ὅλου σώματος ἐκτάσεις ἐν τῷ σταυρῷ· τὰ ἄρθρα τοὺς ἥλους καὶ ἡ πλευρὰ τὴν λόγχην…» (Ιδιόμελο των Αίνων).

Γι’ αυτό «πᾶσα ἡ κτῖσις ἠλλοιοῦτο φόβῳ, θεωροῦσά σε ἐν σταυρῷ κρεμάμενον· ὁ ἥλιος ἐσκοτίζετο, καὶ γῆς τὰ θεμέλια συνεταράττετο, τὰ πάντα συνέπασχον τῷ τὰ πάντα κτίσαντι…».

Αλλά υπέρ το μέτρον πληγώθηκε η καρδία της παναχράντου Μητέρας Του, η οποία «θεωροῦσα τὸν Ἄρνα, ἑλκόμενον πρὸς σφαγήν, ἠκολούθει… ταῦτα βοῶσα: “Ποῦ πορεύῃ τέκνον; Τίνος χάριν, τὸν ταχὺν δρόμον τελεῖς; Μὴ ἕτερος γάμος πάλιν ἐν Κανᾶ; κἀκεῖ νῦν σπεύδεις, ἵν᾿ ἐξ ὕδατος αὐτοῖς οἶνον ποιήσῃς; Δός μοι λόγον Λόγε, μὴ σιγῶν παρέλθῃς με…”» (Οίκος).

Οι νομοθέτες του Ισραήλ όμως και ο άπιστος λαός φάνηκαν σκληρότεροι και από τις πέτρες και «προσήλωσαν τῷ σταυρῷ τὸν Κύριον, τὸν διατεμόντα τὴν θάλασσαν ράβδῳ καὶ διαγαγόντα αὐτοὺς ἐν ἐρήμῳ… καὶ χολὴν ἐπότισαν, τὸν μάννα τροφὴν αὐτοῖς ὀμβρήσαντα» (6ο Αντίφωνο).

Ο ίδιος ο Κύριος τους ερώτησε με παράπονο και απορία: «Λαὸς μου, τί ἐποίησά σοι ἢ τί σοι παρηνώχλησα;… ἀντί τοῦ μάννα χολήν· ἀντὶ τοῦ ὕδατος ὄξος· ἀντί τοῦ ἀγαπᾶν με, σταυρῷ με προσηλώσατε» (12ο Αντίφωνο). Και τελειώνει: «Δύο καὶ πονηρά ἐποίησεν ὁ πρωτότοκος υἱός μου Ἰσραήλ· ἐμὲ ἐγκατέλιπε, πηγὴν ὕδατος ζωῆς, καὶ ὤρυξεν ἑαυτῷ φρέαρ συντετριμμένον· ἐμὲ ἐπὶ ξύλου ἐσταύρωσε, τὸν δὲ Βαραββᾶν ᾐτήσατο καὶ ἀπέλυσεν…» (Ιδιόμελο των Αίνων). «Οὐκέτι στέγω λοιπόν· καλέσω μου τὰ ἔθνη, κἀκεῖνα με δοξάσουσι…»(12ο Αντίφωνο).

Παρακολουθώντας τις 12 ευαγγελικές περικοπές με φόβο και λύπη, η Εκκλησία μας προτρέπει να ακολουθήσουμε τον μετανοούντα ληστή και με πίστη να κράξουμε: «Μνήσθητί μου Κύριε, ἐν τῇ βασιλείᾳ σου». Να προσκομίσουμε την καθαρότητα των αισθήσεών μας ενώπιον του Χριστού, για να μη καταπνιγούμε με τις βιοτικές φροντίδες, σαν τον Ιούδα· να μην εορτάσουμε το Πάσχα μας σαν τους Ιουδαίους, αλλά, αφού καθαριστούμε απ’ όλους τους μολυσμούς, να προσευχηθούμε καθαροί ενώπιόν Του…

Αντικρίζοντας όμως με θαυμασμό αυτή την ανέκφραστη ταπείνωση του Σωτήρος, την οποία αυτός εκούσια χάριν ημών έλαβε, η λύπη της Εκκλησίας μας δεν απολήγει σε απελπισία, αλλά είναι γεμάτη από αισιοδοξία μπροστά στην απέραντη αγάπη του Θεού δι’ ημάς.

Στην Αγία και Μεγάλη Παρασκευή δεν τελείται Θεία Λειτουργία, διότι ο ίδιος ο Αμνός του Θεού θυσιάζεται τώρα· είναι ημέρα τελείας νηστείας, διότι ο Νυμφίος αναχωρεί από κοντά μας, καθώς ο ίδιος είπε (Ματ.9, 15).

Οι βασιλικές Ώρες επίσης παρουσιάζουν ενώπιόν μας την ασύλληπτη στον νου κένωση και ταπείνωση του Κυρίου, τον τρόμο και φόβο ολοκλήρου της κτίσεως, τον ζωοποιό Σταυρό, την πίστη του ληστού, από την οποία μας προσφέρονται αρκετές διδαχές μεγάλης αξίας για την σωτηρία μας.

Ο δυστυχής πωλητής του Κυρίου και ανάξιος μαθητής θα σκανδαλίζει για πάντα τον κόσμο. Η Εκκλησία θα καταδικάσει, χωρίς ελαφρυντικά, τον παράνομο Ιούδα, ο οποίος δεν ήθελε να καταλάβει τίποτε από τα τόσα θαύματα και απ’ όλες τις διδασκαλίες, που άκουσε από τον Διδάσκαλο. Έτσι, Τον πώλησε χάριν των τριάκοντα αργυρίων, και κέρδισε διά της αγχόνης τον αιώνιο θάνατο της ψυχής του. Για ποια αιτία, τον ερώτησε ο θάνατος, πώλησες τον Σωτήρα σου; Μήπως σ’ έδιωξε από την χορεία των Αποστόλων Του; Μήπως σού στέρησε το χάρισμα της θαυματουργίας; Μήπως δεν σού έπλυνε και σένα τα πόδια; Ω, πόσα μεγάλα κακά και παράλογα έργα προκάλεσε η φιλαργυρία, η οποία οδήγησε τον Δίκαιο Κριτή, στους ανόμους κριτές! Έκανε τον μαθητή ν’ αρνηθεί τον Διδάσκαλο και να προσκολληθεί στον διάβολο, να εκπέσει από το φως στο αιώνιο σκοτάδι.

Αντίθετα, η ανύψωσις του συσταυρωθέντος ληστού, δεξιά του Δεσπότου Χριστού, μας γεμίζει την ψυχή από ελπίδα. Στην αρχή της εβδομάδος, όταν ήμασταν στην προσμονή της ελεύσεως του Νυμφίου, είχαμε λύπη και φόβο, μήπως μείνουμε έξω του Νυμφώνος, μη έχοντας ένδυμα γάμου. «Τὸν Νυμφῶνα σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον καὶ ἔνδυμα οὐκ ἔχω, ἵνα εἰσέλθω ἐν αὐτῷ…». Τώρα όμως ο Νυμφίος ήλθε και ο πρώτος που εισήλθε στον νυμφώνα του γάμου ήτο ο ληστής: «Σήμερον ἔσῃ μετ᾿ ἐμοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ»! Ποιο ήτο άραγε το ένδυμα του γάμου, ώστε αξιώθηκε αυτής της Χάριτος;

Η μυστική φωνή της πίστεως και ταπεινώσεως προς τον Κύριο, με τον οποίο έπαθε τόσα βάσανα επί του σταυρού, αυτή η δυάς των αρετών που δικαίωσαν τον τελώνη, αυτές άνοιξαν και για τον ληστή τον παράδεισο!

Αλλά το γεγονός αυτό πρέπει να το εξετάσουμε πιο προσεκτικά: Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η ημέρα των σκανδάλων και αποτυχιών. Ο περιούσιος λαός χάνει την δόξα και την δικαιοσύνη του πρωτοτόκου υιού, λόγω της απιστίας και των ατίμων έργων του προς τον Θεό· ο Ιούδας από μαθητής και υποψήφιος της Βασιλείας Του, κληρονομεί την κόλαση, λόγω της φιλαργυρίας του· ο μαθητής Του Πέτρος αρνείται τον Διδάσκαλο από μία αδιάκριτη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, και μόνο με τα καυτά δάκρυά του, ημπόρεσε να ξεπλύνει το σφάλμα του· η ακόλαστη γυναίκα γίνεται μυροφόρος και όλος ο κόσμος στους αιώνες θα διηγείται την ταπείνωση και την μετάνοιά της, ενώ ο ληστής με τόσα κακά και φόνους, εισέρχεται πρώτος στον παράδεισο με πίστη και ταπείνωση!

Όλες αυτές οι απροσδόκητες μεταλλαγές μας γεμίζουν από τρόμο και ελπίδα συγχρόνως. Τα έργα μας λοιπόν, όσο αναγκαία και ωφέλιμα κι αν είναι, δεν μας επαρκούν για την σωτηρία μας. Εάν δεν υπήρχε σωτηρία, δεν θα ήτο ανάγκη να έλθει και υποστεί τα πάνδεινα ο Χριστός. Όμως ο κόσμος δεν ημπορεί να σωθεί δίχως Αυτόν. Η αμαρτία είναι μια βαθειά και αθεράπευτη πληγή· μόνο ο Θεός ημπορούσε να την θεραπεύσει και μόνο «τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν». Ο άνθρωπος πρέπει να αναγνωρίζει το μέγεθος των αδυναμιών του και με ταπεινή καρδιά να πλησιάζει τον Χριστό, γνωρίζοντας ότι μόνο απ’ Αυτόν έρχεται η σωτηρία. «Μνήσθητί μου, Κύριε….» και θ’ ακούσει με τον ληστή: «Σήμερον ἔσῃ μετ᾿ ἐμοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ».

Γέροντας Πετρώνιος Τανάσε, Οι Πύλες της Μετανοίας – Στοχασμοί στο Τριώδιο, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, 2003.