Μεταμόρφωσις

Ιωάννου Μ. Φουντούλη

Την μεγάλη δεσποτική εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος εορτάσε την 6η Αυγούστου η Εκκλησία μας. Και τις ημέρες αυτές που διερχόμεθα τώρα, εορτάζει ακόμη την εορτή αυτή και ζει μέσα στην απαστράπτουσα δόξα του μεταμορφουμένου Κυρίου. Θα συνεχισθεί δε ο εορτασμός μέχρι της 13ης του Αυγούστου, επί οκτώ δηλαδή ημέρες, οπότε , την 13η  θα επαναληφθεί ολόκληρος η ακολουθία της εορτής -θα γίνει η «απόδοσις της εορτής». Καθ’ όμοιο τρόπο εορτάζονται όλες οι μεγάλες δεσποτικές και θεομητορικές εορτές. Και τούτο γιατί αναφέρονται σε γεγονότα, των οποίων την ανάμνηση θέλει να χαράξει βαθειά η Εκκλησία στην σκέψη των πιστών. Όχι μόνο δηλαδή προετοιμάζει τους πιστούς της με τα προεόρτια τροπάρια, αλλά και μετά την εορτή, επί οκτώ ημέρες, επωάζει, τρόπον τινά, τα θέματα και καθημερινώς τα προβάλλει για διαρκή μελέτη και πνευματική εντρύφηση.

Ειδικά δε οι πιστοί, που για διαφόρους ευλόγους αιτίας δεν μπόρεσαν να παρασταθούν στην σύναξι του λαού του Θεού κατά την μεγάλη ημέρα της εορτής και να ξαναζήσουν το ιερό γεγονός, έχουν την ευκαιρία κατά την Κυριακή που θα εμπίπτει οπωσδήποτε στο οκταήμερο αυτό διάστημα, να ακούσουν τους ύμνους της εορτής και να οσφρανθούν το άρωμά της. Έτσι και αύριο, μαζί με την δόξα του αναστάντος θα υμνηθεί και το άκτιστον φως του μεταμορφωθέντος Χριστού. Στην είσοδό μας δε στον ναό θα αντικρύσωμε και θα προσκυνήσωμε στην εικόνα Του τον Κύριο της δόξης, με λάμπον το πρόσωπον ως ο ήλιος, με λευκά ιμάτια ως το φως, μέσα στην ακτινοβολούσα δόξα της Θεότητος, με τους δύο εκπροσώπους της Παλαιάς Διαθήκης, τον Μωυσή και τον Ηλία και τους τρείς μάρτυρες της Καινής, τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη.

Είναι τόση η γοητεία της εορτής αυτής και τόσο αντάξιο προς το υπερφυές γεγονός της μεταμορφώσεως το λειτουργικό ένδυμα που την ενέδυσε η Εκκλησία μας, ώστε μελετώντας και εντρυφώντας κανείς στο μυστήριο της, αισθάνεται ακριβώς το ίδιο αίσθημα που δοκίμασαν οι τρεις αυτόπτες απόστολοι, το θάμβος και τον φόβο, αλλά συγχρόνως και το μεγαλείο της δόξης και την γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας του Χριστού. Είναι δε τόσο συναρπαστικό το δεύτερο αίσθημα, που ακούοντας κανείς την φωνή του Πέτρου «Καλὸν ἡμᾶς ὧδε εἶναι», νομίζει πως ακούει και την ιδική του φωνή και την έκφραση του ιδικού του πόθου. Οι ύμνοι είναι μεστοί θεολογικά, μουσικά και ποιητικά εύρυθμοι, έργα των πιο δοκίμων υμνογράφων. Η όλη λαμπρά τελεσιουργία δημιουργεί μία ατμόσφαιρα ανάλογο με εκείνη του Θαβώρ. Το θείο εκείνο περιστατικό δεν το ζουν τώρα μόνο οι τρείς μαθητές, αλλά ολόκληρη η Εκκλησία. Όλος ο λαός του Θεού βλέπει την δόξα του Χριστού και μεταμορφούται και αυτός μαζί Του «ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπὸ Κυρίου Πνεύματος», κατά τον λόγο του αποστόλου Παύλου.[1] Γιατί ακριβώς σ’ αυτό το εσχατολογικό στοιχείο βρίσκει την θεολογική του δικαίωση το γεγονός και η εορτή της Μεταμορφώσεως. Δεν είναι απλώς και μόνο μία βεβαίωσις για την Θεότητα, την δύναμη και την δόξα του Χριστού, που δόθηκε στους προκρίτους μαθητές για να τους στηρίξει, προκειμένου σε λίγο να γίνουν μάρτυρες της «ασθενείας» Του, της συλλήψεως, των εμπαιγμών, του πάθους, του θανάτου, που ήθελε να τους προβεβαιώσει για το γεγονός της αναστάσεως. Είναι συγχρόνως και κυρίως η προαπόλαυσις της δόξης , του ακτίστου φωτός της Θεότητος του Χριστού, της δεσποτείας Του στον κόσμο των ζώντων και των νεκρών. Είναι επί πλέον η εικών της θέσεως των ανθρώπων, του Θεού εν μέσω θεών, όπως θα εμφανισθεί στο τέλος των αιώνων και όπως η Εκκλησία την προγεύεται προμεταμορφουμένη από την γη αυτή στην θαυμαστή και θεία εναλλαγή και αλλοίωσή της.

Για τον λόγο ακριβώς τούτον η εορτή αυτή συνδέει τον επίγειο και τον ουράνιο κόσμο -όπως στο Θαβώρ παρέστησαν αντιπρόσωποι των νεκρών και των ζώντων- τον Θεό και τον άνθρωπο, που συνυπάρχουν και εκδηλώνονται στο πρόσωπο του μεταμορφουμένου Χριστού – το σήμερα και το αύριο, τον σταυρό και την δόξα, το τέλος και την αρχή. Γιατί η εορτή αυτή τοποθετήθηκε τελευταία από τις δεσποτικές εορτές του χρόνου, που τελείωνε τότε τον Αύγουστο, για να συναφθεί με την Ύψωση του Σταυρού την πρώτη εορτή του έτους, που άρχιζε τον Σεπτέμβριο. Σαράντα ακριβώς ημέρες πριν από αυτήν, για να σημάνει και τα προεόρτια του Σταυρού, αφού προ του πάθους, έγινε η μεταμόρφωσις, για να δείξει στους μαθητές και σ’ όλους μας την Θεότητα του μέλλοντος να σταυρωθεί. Αλλά και τελευταία από τις δεσποτικές εορτές του έτους για να κλείσει την ενιαυσία αναδρομή στα γεγονότα του βίου του Κυρίου με ένα άνοιγμα προς τα έσχατα, προς την μελλοντική παρουσία του Χριστού, προς την δόξα και την θέωση του μεταμορφουμένου εν Χριστώ ανθρώπου, που είναι το τέλος και ο σκοπός του λυτρωτικού έργου του Σωτήρος.

Άλλ’ ας αφήσωμε στους ιερούς υμνογράφους να ψάλουν την δόξα του μεταμορφωθέντος Χριστού. Τρία τροπάρια του ποιητού Κοσμά, ιδιόμελα του δ΄ ήχου, που ψάλλονται ως στιχηρά των ψαλμών του λυχνικού, υπομνηματίζουν την σχέσι της μεταμορφώσεως προς το πάθος και την ανάσταση:

«Πρὸ τοῦ σταυροῦ σου, Κύριε,

ὄρος οὐρανὸν ἐμιμεῖτο,

νεφέλη ὡς σκηνὴ ἐφηπλοῦτο

σοῦ μεταμορφουμένου,

ὑπὸ Πατρὸς δὲ μαρτυρουμένου˙

παρῆν ὁ Πέτρος

σὺν Ἰακώβῳ καὶ Ἰωάννῃ,

ὡς μέλλοντες συνεῖναί σοι

καὶ ἐν τῷ καιρῷ τῆς παραδόσεώς σου,

ἵνα θεωρήσαντες τὰ θαυμάσιά σου

μὴ δειλιάσωσι τὰ παθήματά σου˙

ἃ προσκυνῆσαι ἡμᾶς

ἐν εἰρήνῃ καταξίωσον,

διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος».

«Πρὸ τοῦ σταυροῦ σου, Κύριε,

παραλαβὼν τοὺς μαθητὰς

εἰς ὄρος ὑψηλόν,

μετεμορφώθης ἔμπροσθεν αὐτῶν,

ἀκτῖσι δυνάμεως καταυγάζων αὐτούς˙

ἔνθεν φιλανθρωπίᾳ,

ἐκεῖθεν ἐξουσίᾳ,

δεῖξαι βουλόμενος

τῆς ἀναστάσεως τὴν λαμπρότητα˙

ἧς καὶ ἡμᾶς, ὁ Θεός,

ἐν εἰρήνῃ καταξίωσον,

ὡς ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος».

«Εἰς ὄρος ὑψηλὸν μεταμορφωθεὶς, ὁ Σωτήρ,

τοὺς κορυφαίους ἔχων τῶν μαθητῶν,

ἐνδόξως ἐξέλαμψας˙

δηλῶν, ὅτι οἱ τῷ ὕψει τῶν ἀρετῶν διαπρέψαντες

καὶ τῆς ἐνθέου δόξης ἀξιωθήσονται.

Συλλαλοῦντες δὲ τῷ Χριστῷ

Μωυσῆς καὶ Ἠλίας ἐδείκνυον,

ὅτι ζώντων καὶ νεκρῶν κυριεύει˙

καὶ ὁ πάλαι διὰ νόμου,

καὶ προφητῶν λαλήσας ὑπῆρχε Θεός˙

ᾧ καὶ φωνὴ τοῦ Πατρός

ἐκ νεφέλης φωτεινῆς

ἐμαρτύρει λέγουσα·

Αὐτοῦ ἀκούετε

τοῦ διὰ σταυροῦ τόν, ᾍδην σκυλεύσαντος

καὶ νεκροῖς δωρουμένου

ζωήν τὴν αἰώνιον».

Τρία τροπάρια, τα στιχηρά των αίνων του δ΄ ήχου, προς το «Ὁ ἐξ ὑψίστου κληθείς» αναφέρονται κυρίως στην δόξα, στο φώς και στην Θεότητα του Χριστού, που έλαμψε στο Θαβώρ:

«Πρὸ τοῦ τιμίου σταυροῦ σου καὶ τοῦ πάθους

λαβὼν οὓς προέκρινας

τῶν ἱερῶν μαθητῶν

πρὸς τὸ Θαβώριον, δέσποτα,

ἀνῆλθες ὄρος,

δεῖξαι θελήσας τούτοις τὴν δόξαν σου˙

οἳ καὶ κατιδόντες σε

μεταμορφούμενον

καὶ ὑπὲρ ἥλιον λάμψαντα,

πρηνεῖς πεσόντες,

τὴν δυναστείαν σου κατεπλάγησαν,

ἀναβοῶντες· Σὺ τὸ ἄχρονον

φῶς ὑπάρχεις, Χριστὲ, καὶ ἀπαύγασμα

τοῦ Πατρός, εἰ καὶ θέλων

σάρξ ὡράθης ἀναλλοίωτος».

«Ὁ πρὸ αἰώνων ὑπάρχων Θεὸς Λόγος,

ὁ φῶς ὡς ἱμάτιον

περιβαλλόμενος,

μεταμορφούμενος ἔμπροσθεν

τῶν μαθητῶν σου

ὑπὲρ τὸν ἥλιον, Λόγε ἔλαμψας˙

Μωσῆς καὶ Ἠλίας δὲ

σοὶ παρειστήκεισαν,

νεκρῶν καὶ ζώντων σε Κύριον

δηλοποιοῦντες

καὶ σοῦ δοξάζοντες τὴν ἀπόρρητον

οἰκονομίαν καὶ τὸ ἔλεος

καὶ τὴν πολλὴν συγκατάβασιν,

δι᾿ ἧς ἔσωσας κόσμον

ἁμαρτίαις ἀπολλύμενον».

«Παρθενικῆς ἐκ νεφέλης σε τεχθέντα

καὶ σάρκα γενόμενον

καὶ πρὸς τὸ ὄρος Θαβὼρ

μεταμορφούμενον, Κύριε,

καὶ τῇ νεφέλῃ

τῇ φωτεινῇ σε περικυκλούμενον,

φωνὴ τοῦ Γεννήτορος

ἀγαπητὸν σε Υἱόν,

τῶν μαθητῶν συμπαρόντων σοι,

σαφῶς ἐδήλου,

ὡς ὁμοούσιον καὶ ὁμόθρονον·

ὅθεν ὁ Πέτρος ἐκπληττόμενος·

Καλὸν ὧδέ ἐστιν εἶναι ἔλεγε,

μὴ εἰδὼς ὃ ἐλάλει,

εὐεργέτα πολυέλεε».

Την θαυμαστή εναλλαγή και μεταμόρφωση των ανθρώπων κατά το πρότυπο του μεταμορφωθέντος Κυρίου, διδάσκει το πρώτο κάθισμα του όρθρου του δ΄ ήχου, προς το «Κατεπλάγη Ἰωσήφ»:

«Τὴν τῶν βροτῶν ἐναλλαγἠν

τὴν μετὰ δόξης σου, Σωτήρ,

ἐν τῇ δευτέρᾳ καὶ φρικτῇ

τῆς σῆς ἐλεύσεως δεικνύς,

ἐπὶ τοῦ ὄρους Θαβὼρ μετεμορφώθης.

Ἠλίας καὶ Μωσῆς συνελάλουν σοι˙

τοὺς τρεῖς τῶν μαθητῶν συνεκάλεσας˙

οἳ κατιδόντες Δέσποτα τὴν δόξαν σου,

τῇ ἀστραπῇ σου ἐξέστησαν,

Ὁ τότε τούτοις

τὸ φῶς σου λάμψας,

φώτισον τὰς ψυχὰς ἡμῶν».

Εξαιρετικό για την πλοκή του είναι και το εξαποστειλάριο, αυτόμελο του γ’ ήχου. Είναι ένα παιγνίδι με την λέξη φως, το φως του Χριστού το αιώνιο που φωτίζει την κτίση:

«Φῶς ἀναλλοίωτον, Λόγε,

φωτὸς Πατρὸς ἀγεννήτου,

ἐν τῷ φανέντι φωτί σου

σήμερον ἐν Θαβωρίῳ

φῶς εἴδομεν τὸν Πατέρα,

φῶς καὶ τὸ Πνεῦμα,

φωταγωγοῦν πᾶσαν κτίσιν».

Στο ίδιο θέμα κινείται και το απολυτίκιο της εορτής. Ο μεταμορφωθείς Σωτήρ είθε να λάμψει και στις καρδιές μας τον αιώνιο φωτισμό του ενδόξου προσώπου Του.

«Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει, Χριστὲ ὁ Θεός,

δείξας τοῖς μαθηταῖς σου τὴν δόξαν σου,

καθὼς ἠδυναντο.

Λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς

τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον

πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου,

φωτοδότα δόξα σοι».

(8 Αυγούστου 1970)

Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 1997

 [1] Β΄ Κορ. 3, 18.