Ο Γολγοθάς

Lev Gillet

Μεγάλη Παρασκευή

Τη Μεγάλη Πέμπτη ακολουθήσαμε τον Ιησού στο Υπερώο. Σήμερα, Μεγάλη Παρασκευή, θα Τον συνοδέψουμε μέχρι τον Γολγοθά. Όχι όμως με τον τρόπο του Πέτρου, ο οποίος «ἠκολούθει αὐτῷ μακρόθεν, …ἰδεῖν τὸ τέλος», αλλά με τον τρόπο της Μητέρας Του, του Ιωάννη και των αγίων γυναικών που δεν Τον εγκατέλειψαν.

Από λειτουργική άποψη η ημέρα αρχίζει από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης με την Ακολουθία των Δώδεκα Ευαγγελίων, τον Όρθρο δηλαδή της Μεγάλης Παρασκευής. Μετά τους ψαλμούς του Όρθρου ακολουθεί μια σειρά ευαγγελικών κειμένων σε δώδεκα ενότητες, εις τρόπον ώστε να συντίθεται μία περιγραφή του Πάθους, χωρίς να παραλείπεται σχεδόν καμία λεπτομέρεια.

Ο Γολγοθάς

Ένα από τα ωραιότερα σημεία της ακολουθίας, ανάμεσα στο πέμπτο και το έκτο ευαγγέλιο, είναι η έξοδος του Σταυρού, ενώ ο χορός ψάλλει το «Σήμερον κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου, ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κρεμάσας…». Ενόσω ψάλλεται το τροπάριο, ο Σταυρός υψώνεται επισήμως στο μέσον της Εκκλησίας και οι πιστοί προσέρχονται να τον προσκυνήσουν και να τον ασπαστούν.

Η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών μας θυμίζει με τη δομή της τις Ώρες των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων. Καθεμιά περιλαμβάνει τρεις ψαλμούς, ένα ανάγνωσμα από την Παλαιά Διαθήκη, ένα αποστολικό ανάγνωσμα και ένα ευαγγελικό.

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η μόνη ημέρα του έτους κατά την οποία δεν τελείται η θεία Ευχαριστία.

Το μεσημέρι της Παρασκευής τελείται ο Εσπερινός. Μετά τους ψαλμούς και τα ποικίλα τροπάρια διαβάζονται τρία αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη. Αρχικά, ένα απόσπασμα από το Βιβλίο της Εξόδου (33:11-23): Ο Θεός λέει στον Μωυσή: «Ἡνίκα δ᾿ ἂν παρέλθη ἡ δόξα μου, καὶ θήσω σε εἰς ὀπὴν τῆς πέτρας καὶ σκεπάσω τῇ χειρί μου ἐπὶ σέ, ἕως ἂν παρέλθω…». Η Εκκλησία θεωρεί ότι τα λόγια αυτά υπονοούν τον ενταφιασμό του Χριστού. Σήμερα τελειώνει η ανάγνωση του Βιβλίου του Ιώβ. Περιμένουμε να ακούσουμε την περιγραφή της ευημερίας του Ιώβ και τον θάνατο του· ήδη όμως μας προαναγγέλλεται η ανάσταση του: «Γέγραπται δὲ αὐτὸν πάλιν ἀναστήσεσθαι, μεθ᾿ ὧν Κύριος ἀνίστησιν». Δεν ξεχνάμε δε ότι οι θλίψεις του Ιώβ προτυπώνουν την οδύνη του Χριστού. Τέλος, διαβάζονται τα «κατά Ησαΐα Πάθη», που ακούσαμε ήδη και κατά την Έκτη Ώρα: «Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται… Αὐτὸς ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν…».

Στο αποστολικό ανάγνωσμα ο απόστολος Παύλος διαβεβαιώνει τους Κορινθίους: «Οὐ γὰρ ἔκρινα τοῦ εἰδέναί τι ἐν ὑμῖν, εἰ μὴ Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ τοῦτον Ἐσταυρωμένον».

Ακολουθεί το Ευαγγέλιο το οποίο, για άλλη μία φορά, είναι ένα μωσαϊκό κειμένων, προς το τέλος του οποίου εναποτίθεται στον Επιτάφιο το αποκαθηλωμένο Σώμα του Ιησού.

Η τελετή του ενταφιασμού ανήκει ήδη στο Μέγα Σάββατο, αφού ένα από τα τροπάρια λέει: «Τότε καὶ τὸ Σάββατον τοῦτο θείας εὐλογίας καὶ δόξης καὶ τῆς σῆς λαμπρότητος ἠξίωσας». Αυτή η μεσημβρινή ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής σηματοδοτεί τη μετάβαση προς το Μέγα Σάββατο. Τελειώνει την ώρα περίπου που το Σώμα του Ιησού αποκαθηλώθηκε από τον Σταυρό και εναποτέθηκε στο «καινό μνημείο» του Ιωσήφ, που δεν είχε χρησιμοποιηθεί ποτέ πριν.

Μετά από τις μακρές αυτές ακολουθίες της Εκκλησίας δεν θα ήταν άχρηστο να συγκεντρωθούμε εσωτερικά, σιωπηλά, στα πόδια του Σταυρού και να προσπαθήσουμε να δούμε ποια είναι η έννοια της Μεγάλης Παρασκευής. Ασφαλώς, κάθε περιστατικό του Πάθους μάς προσφέρει υλικό για περισυλλογή πολύ καρποφόρα. Για να γίνει όμως η ευλάβεια μας πιο ακριβής και περισσότερο συνειδητή, είναι καλό να ομαδοποιήσουμε αυτές τις αποσπασματικές πλευρές για κάποια θεμελιώδη θέματα.

Η Μεγάλη Παρασκευή μάς φέρνει αντιμέτωπους με Εκείνον που σταυρώθηκε για τη δική μας σωτηρία. Κατά τη συνάντησή μας με τον Σταυρό του Ιησού, τη Μεγάλη Παρασκευή, μπορούμε να διακρίνουμε πολλά καίρια στοιχεία:

Υπάρχει καταρχάς το αντικειμενικό Μυστήριο της Λυτρώσεως. Ο Σταυρός είναι το όργανο της σωτηρίας μας, το όργανο της θυσίας του Χριστού. Αλλά με ποια έννοια σωζόμαστε δια του Σταυρού; Με ποια έννοια μιλάμε για θυσία του Χριστού; Λέμε ότι ο Ιησούς πέθανε για μας. Καταλαβαίνουμε όμως αρκετά καθαρά τι σημαίνουν οι λέξεις «πέθανε για μας»; Επαναλαμβάνουμε συχνά αυτή τη φράση, έχει όμως για μας ένα ζωντανό περιεχόμενο, αντιστοιχεί σε κάποια πραγματικότητα που γευόμαστε μέσα μας; Φοβάμαι ότι όχι μόνον για πολλούς «ορθόδοξους χριστιανούς», αλλά και για πολλούς «ορθόδοξους θεολόγους» η έννοια του Πάθους του Χριστού παραμένει πολύ αόριστη. Η έννοια του Πάθους δεν τους είναι οικεία και ίσως σ’ αυτό ακριβώς θεωρούν ότι βρίσκεται η «Ορθοδοξία» τους. (Αν το δούμε έτσι, ο απόστολος Παύλος δεν ήταν καθόλου ορθόδοξος.) Χωρίς να προχωρήσουμε σε λεπτά δογματικά θέματα, πρέπει να γνωρίζουμε ξεκάθαρα τουλάχιστον αυτό: Ο Ιησούς Χριστός θέλησε, δια του εκουσίου Του θανάτου, να εξαγοράσει κατά υπεράφθονο τρόπο όλες τις αμαρτίες και να αντικαταστήσει με μια νέα ζωή -τη δική Του- τη δική μας ζωή που είχε αθεράπευτα φθαρεί. Έγινε με τον πιο πραγματικό και προφανή τρόπο αυτό που προτύπωνε ο Πασχάλιος Αμνός. Αυτή η εξαγορά των δικών μου αμαρτιών από τον Ιησού είναι το πιο σημαντικό γεγονός της ζωής μου.

Το μυστήριο της Λύτρωσης δεν μπορεί να αφομοιωθεί από μας παρά μόνο μέσα από τη συντριβή και τη μετάνοια. Ο Ιησούς, καρφωμένος στον Σταυρό, αντιπροσωπεύει την αντικειμενική πλευρά του μυστηρίου. Ο Πέτρος που κλαίει πικρά μετά την άρνηση και το βλέμμα που του έριξε ο Ιησούς, ο ληστής που μετανοεί και Τον ικετεύει αντιπροσωπεύουν την υποκειμενική πλευρά του μυστηρίου. Η Μεγάλη Παρασκευή δεν θα αποδώσει ποτέ καρπούς για μας, παρά μόνον όταν μια αποφασιστική κίνηση συντριβής μάς ρίξει στα πόδια του Εσταυρωμένου. Η συντριβή συνίσταται ουσιαστικά στην οδύνη της ψυχής που συνειδητοποιεί ότι έχει προσβάλει τον Θεό. Για να είναι η οδύνη αυτή πραγματική, δεν είναι απαραίτητο να ενδύεται το συναισθηματικό επικάλυμμα. Εάν ο Θεός μάς παραχωρήσει δάκρυα μετανοίας, θα πρέπει να Τον ευχαριστήσουμε γι’ αυτά. Αλλά η συντριβή μπορεί να υφίσταται και χωρίς τη συγκινησιακή συνισταμένη της, καθώς η βαθιά και αληθινή μετάνοια είναι ανεξάρτητη από συναισθηματικές διακυμάνσεις. Είναι μια πράξη ώριμου στοχασμού, υψηλής διανοητικής διαύγειας, ταπεινώσεως και υπακοής. Στη συνέχεια ο άνθρωπος χρειάζεται με ισχυρή θέληση να αποκλείσει την αμαρτία. Η σωτήρια συντριβή είναι έργο υπερφυσικό, δεν είναι δικό μας έργο όσο κι αν απαιτεί τη δική μας συνεργασία. Συντελείται υπό την έμπνευση της θείας χάριτος. Ενώπιον του Σταυρού, ας την αφήσουμε να διεισδύσει στην ψυχή μας και να γίνει μέσα μας το κυρίαρχο αίσθημα.

Η συγχώρηση δόθηκε από το ύψος του Σταυρού: «Σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείςῳ». Δεν αρκεί να αγκαλιάσω τον σταυρό και το μυστήριο της σωτηρίας μου μέσω της πίστης και της συντριβής μου. Πρέπει να προσπαθήσω να πάρω από τα χείλη του Σωτήρος ένα λόγο αφέσεως. Ίσως να ακούσω να προφέρει στα μυστικά βάθη της ψυχής μου και κάποιο λόγο εντελώς προσωπικό. Αλλά κάθε λόγος συγγνώμης που προσφέρεται από την Εκκλησία έχει την ίδια αξία με αυτή τη μυστική φωνή, αν εγώ την ακούω ως λόγο του ίδιου του Σωτήρος. Την αναζητώ όμως;

Τέλος, θα πρέπει να βάλω τον Σταυρό του Ιησού στο κέντρο της ζωής μου: όχι μόνον ως μέσον βασανισμού, αλλά ως όργανο νίκης. Κάνοντας τη θυσία του Ιησού κέντρο της ζωής -των λογισμών, των θελημάτων, των συναισθημάτων μου- βλέποντας τους ανθρώπους και τα πράγματα μέσα από την οπτική του Σταυρού, πεπεισμένος ότι τίποτε στον κόσμο δεν είναι πιο σημαντικό από τη θυσία του Χριστού -μια θυσία που είναι παρούσα και που προσφέρεται αιωνίως- πραγματοποιούμε τη «δεύτερη μεταστροφή» για την οποία έχουμε ήδη μιλήσει. Αποκτούμε τη νέα διαυγή ματιά που καθιστά τόσο ασήμαντα όλα εκείνα που μας γοήτευαν κάποτε. Ο Εσταυρωμένος γίνεται τώρα το φίλτρο από το οποίο περνώ το καθετί. Η ημέρα που ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την καθοριστική σημασία του Σταυρού -ακτινοβόλου ή ματωμένου- είναι η μεγάλη ημέρα της ζωής του. Ας γίνει η εφετινή Μεγάλη Παρασκευή η γενέθλια ημέρα μας.

Lev Gillet (ενός Μοναχού της Ανατολικής Εκκλησίας), Πασχαλινή κατάνυξη, 1η έκδοση, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα, 2009