Μεγάλη Παρασκευή

Αρχιμανδρίτης Επιφάνιος Ι. Θεοδωρόπουλος

Κατὰ τὴν Μ. Παρασκευὴ ἑορτάζομεν τὰ Πάθη τοῦ Κυρίου, ἤτοι ἐπιτελοῦμεν ἀνάμνησιν τῶν ἐμπτυσμῶν, τῶν ραπισμάτων, τῶν ὕβρεων κ.τ.λ. καὶ κυρίως τῆς σταυρώσεως καὶ τοῦ φρικτοῦ θανάτου τοῦ Κυρίου. Μᾶς ὑπενθυμίζει ἀκόμη ἡ Ἐκκλησία μας, κατὰ τὴν ἡμέρα αὐτήν, τὴν ἐν τῷ σταυρῷ ὁμολογίαν τοῦ ληστοῦ, ὅτι ὁ Κύριος εἶνε Βασιλεὺς οὐράνιος, καὶ τὴν παράκλησίν του ὅπως τὸν ἐνθυμηθῇ εἰς τὴν Βασιλείαν Του.

Μεγάλη Παρασκευή

Εἰς αὐτὰ τὰ γεγονότα εἶνε ἀφιερωμένη καὶ ἡ ὑμνογραφία τῆς ἡμέρας. Πρῶτον ψάλλεται τὸ τροπάριον «Ὅτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταί…» καὶ εὐθὺς ἀμέσως ἀναγινώσκεται Εὐαγγέλιον, τὸ πρῶτον ἐκ τῶν δώδεκα ποὺ περιέχει ἡ Ἀκολουθία τῆς ἡμέρας. Μεταξὺ τῶν πρώτων Εὐαγγελίων, μέχρι τοῦ ἕκτου, παρεμβάλλονται ἀντίφωνα καὶ καθίσματα, ἀναφερόμενα εἰς τὴν προδοσίαν τοῦ Ἰούδα, τὴν ἄρνησιν τοῦ Πέτρου, τὴν ἀγνωμοσύνην τῶν Ἑβραίων πρὸς τὸν Κύριον, τὴν ὁμολογίαν τοῦ ληστοῦ κ.τ.λ. Τὸ ιε΄ ἀντίφωνον εἶνε τὸ «Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου…». Ὡς γνωστόν, ὅταν ψάλλεται τοῦτο, λιτανεύεται ὑπό τῶν Ἱερέων ἐν μέσῳ τοῦ Ναοῦ ὁ Ἐσταυρωμένος. Ἀφοῦ ἀναγνωσθῇ τὸ ἔκτον Εὐαγγέλιον, ψάλλονται οἱ μακαρισμοὶ μετὰ τροπαρίων. Μετὰ τὸ ἔβδομον Εὐαγγέλιον, ἀπαγγέλεται ο Ν΄ Ψαλμὸς καὶ ἀκολουθεῖ τὸ ὄγδοον Εὐαγγέλιον. Ἔπειτα ψάλλεται ὁ Κανών. Οὖτος ἀποτελεῖται ἐκ τριῶν ᾨδῶν (ε΄, η΄ καὶ θ΄), ἔχει δὲ ὡς ἀκροστιχίδα «Προσάββατόν τε» καὶ αρχίζει μὲ τὸν εἱρμὸν «Πρὸς σὲ ὀρθρίζω…». Μετὰ τὸν Κανόνα ψάλλεται τὸ ἐξαποστειλάριον «Τὸν λῃστὴν αὐθημερὸν…» καὶ ἀναγινώσκεται τὸ ἔνατον Εὐαγγέλιον. Ἀκολούθως ψάλλονται τὰ ἰδιόμελα στιχηρὰ τῶν αἴνων καὶ ἔπειτα ἀναγινώσκεται τὸ δέκατον καὶ μετ᾿ ὀλίγον τὸ ἑνδέκατον Εὐαγγέλιον. Ἕπονται τὰ ἀπόστιχα καὶ ἡ ἀνάγνωσις τοῦ δωδεκάτου Εὐαγγελίου. Τέλος ψάλλεται τὸ ἀπολυτίκιον «Ἐξηγόρασας ἡμᾶς…»

Ὡς εἴπομεν ὄμως προηγουμένως, ὁ Ὄρθρος ἑκάστης ἡμέρας τῆς Μ. Ἑβδομάδος ψάλλεται τῇ ἑσπέρᾳ τῆς προηγουμένης. Συνεπῶς πάντα τὰ ἀνωτέρω ψάλλονται τῇ ἑσπέρᾳ τῆς Μ. Πέμπτης. Κατ᾿ αὐτὴν ταύτην τὴν ἡμέραν τῆς Μ. Παρασκευῆς ψάλλονται αἱ «Μεγάλαι Ὧραι» (πρώτη, τρίτη, ἔκτη καὶ ἐνάτη). Μεγάλαι λέγονται καὶ διὰ τὸ μῆκος των καὶ διότι εἰς μεγάλα γεγονότα ἀναφέρονται. Λέγονται καὶ βασιλικαί, διότι κατὰ τὴν Βυζαντινὴν ἐποχὴν τὰς παρηκολούθει καὶ ὁ βασιλεύς. Αἱ Ὦραι ψάλλονται τὴν πρωΐαν, περιέχουν δὲ Ψαλμούς, τροπάρια, Προφητείας, Ἀποστόλους, Εὐαγγέλια καὶ Εὐχάς. Κατὰ τὸν Ἑσπερινὸν τῆς Μ. Παρασκευῆς, ποὺ συνήθως ψάλλεται καὶ αὐτὸς τὴν πρωΐαν (εὐθὺς μετὰ τὰς Ὥρας), γίνεται ἡ Ἀποκαθήλωσις τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ ἀκολούθως τοποθετεῖται εἰς τὸ ἱερὸν κουβούκλιον (εἶδος κενοταφίου) ἓν ὕφασμα, ἐπάνω εἰς τὸ ὁποῖον ἔχει κεντηθῆ ἢ ζωγραφηθῆ ὁ Κύριος νεκρός. Τὸ ὕφασμα αὐτό λέγεται «Ἐπιτάφιος».

Αρχιμανδρίτης Επιφάνιος Ι. Θεοδωρόπουλος, Η Μεγάλη Εβδομάς μετά ερμηνείας, 9η έκδ. Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2002