Μεγάλη Πέμπτη

π. Θωμάς Χόπκο

Ο Όρθρος της Μεγάλης Πέμπτης είναι αφιερωμένος αποκλειστικά στο Πασχάλιο Δείπνο που γιόρτασε ο Χριστός με τους Δώδεκα Αποστόλους Του. Το κύριο θέμα της μέρας είναι το ίδιο το δείπνο, κατά τη διάρκεια του οποίου ορίστηκε από τον Χριστό το Πάσχα της Καινής Διαθήκης, ως η βρώση και η πόση του Σώματος και του Αίματος, που τεμαχίζεται και εκχύνεται για την άφεση των αμαρτιών. Ακόμη, η προδοσία του Ιούδα και η νίψη των ποδών των Αποστόλων από τον Χριστό είναι επίσης κεντρικά θέματα στη λειτουργική ανάμνηση. Στους καθεδρικούς ναούς είναι έθιμο για τον Επίσκοπο να αναπαριστά την νίψη των ποδών σε μία ειδική τελετή.[1]

Μεγάλη Πέμπτη

Στον Όρθρο της Μεγάλης Πέμπτης διαβάζεται το Ευαγγέλιο του Αποστόλου Λουκά για το Δείπνο του Κυρίου. Στη θεία Λειτουργία το Ευαγγέλιο είναι μία συναρμογή από όλες τις ευαγγελικές αναφορές για το ίδιο περιστατικό. Οι ύμνοι και τα αναγνώσματα επίσης αναφέρονται στο ίδιο κεντρικό μυστήριο.

«Ὅτε οἱ ἔνδοξοι Μαθηταὶ ἐν τῷ νιπτῆρι τοῦ Δείπνου ἐφωτίζοντο, τότε Ἰούδας ὁ δυσσεβὴς φιλαργυρίαν νοσήσας ἐσκοτίζετο· καὶ ἀνόμοις κριταῖς σὲ τὸν δίκαιον Κριτήν, παραδίδωσι. Βλέπε χρημάτων ἐραστά, τὸν διὰ ταῦτα ἀγχόνῃ χρησάμενον· φεῦγε ἀκόρεστον ψυχήν, τὴν Διδασκάλῳ τοιαῦτα τολμήσασαν. Ὁ περὶ πάντας ἀγαθός, Κύριε, δόξα σοι». (Τροπάριο Αγίας και Μεγάλης Πέμπτης)

«Ξενίας δεσποτικῆς καὶ ἀθανάτου τραπέζης ἐν ὑπερώῳ τόπῳ, ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί, πιστοὶ δεῦτε ἀπολαύσωμεν, ἐπαναβεβηκότα λόγον ἐκ τοῦ Λόγου μαθόντες, ὃν μεγαλύνομεν». (θ΄ Ωδή του Κανόνα του Όρθρου).

Η θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου τελείται τη Μεγάλη Πέμπτη μαζί με τον Εσπερινό. Το μεγάλο Ευαγγέλιο του Μυστικού Δείπνου διαβάζεται μετά από τα αναγνώσματα από την Έξοδο, τον Ιώβ, τον Ησαΐα και την πρώτη Επιστολή του Αποστόλου Παύλου στους Κορινθίους (κεφ. 11). Ο επόμενος ύμνος αντικαθιστά τον Χαρουβικό Ύμνο της Αναφοράς, και ψάλλεται τόσο ως Κοινωνικό όσο και μετά τη θεία Κοινωνία.

«Τοῦ Δείπνου σου τοῦ μυστικοῦ σήμερον, Υἱὲ Θεοῦ, κοινωνόν με παράλαβε· οὐ μὴ γὰρ τοῖς ἐχθροῖς σου τὸ Μυστήριον εἴπω, οὐ φίλημά σοι δώσω, καθάπερ ὁ Ἰούδας. Ἀλλ᾿ ὡς ὁ Λῃστὴς ὁμολογῶ σοι· Μνήσθητί μου, Κύριε, ὁταν ἔλθῃς ἐν τῇ Βασιλείᾳ σου».

Ο λειτουργικός εορτασμός του Δείπνου του Κυρίου τη Μεγάλη Πέμπτη δεν είναι απλώς η ετήσια μνήμη του θεσμού του μυστηρίου της θείας Κοινωνίας. Πράγματι, το καθαυτό γεγονός του ίδιου του πασχαλίου Δείπνου δεν ήταν απλά μια τελευταίας στιγμής πράξη σύστασης του θεσμού του κεντρικού μυστηρίου της χριστιανικής πίστης από τον Κύριο, πριν από το πάθος και τον θάνατό Του. Αντίθετα, όλη η αποστολή του Χριστού, και ο πραγματικός σκοπός της ίδιας της δημιουργίας του κόσμου, έγκειται στο να μπορεί το αγαπημένο πλάσμα του Θεού, το δημιουργημένο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν Του, να βρίσκεται στην πιο άμεση κοινωνία μαζί Του, τρώγοντας και πίνοντας στην ατελεύτητη Βασιλεία Του.

Έτσι, ο Χριστός, ο Υιός του Θεού, απευθύνει κατά τη διάρκεια του δείπνου αυτά τα λόγια στους αποστόλους Του και σ’ όλους τους ανθρώπους, που τα ακούν και πιστεύουν σ’ Αυτόν και στον Πατέρα που Τον έστειλε:

«Μὴ φοβοῦ, τὸ μικρὸν ποίμνιον· ὅτι εὐδόκησεν ὁ πατὴρ ὑμῶν δοῦναι ὑμῖν τὴν βασιλείαν» (Λουκ. 12, 32).

«Ὑμεῖς δέ ἐστε οἱ διαμεμενηκότες μετ᾿ ἐμοῦ ἐν τοῖς πειρασμοῖς μου· κἀγὼ διατίθεμαι ὑμῖν καθὼς διέθετό μοι ὁ πατήρ μου βασιλείαν, ἵνα ἐσθίητε καὶ πίνητε ἐπὶ τῆς τραπέζης μου ἐν τῇ βασιλείᾳ μου, καὶ καθίσεσθε ἐπὶ θρόνων κρίνοντες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ ᾿Ισραήλ» (Λουκ. 22, 28-31).

Κατά μία πραγματική έννοια, συνεπώς, είναι αληθές πως τα λόγια του Χριστού για το Σώμα και το Αίμα Του, που ειπώθηκαν στο τελευταίο Δείπνο Του με του Αποστόλους, δεν ήταν απλά μια προσδοκία και μια πρόβλεψη για όσα επρόκειτο να έρθουν, αλλά όσα επρόκειτο να έρθουν -ο σταυρός, ο τάφος, η τριήμερος Ανάσταση, η εις ουρανούς ανάβαση- συνέβησαν ακριβώς ώστε ο άνθρωπος να αξιωθεί από τον Θεό να είναι σε θεία Κοινωνία μαζί του για πάντα, τρώγοντας και πίνοντας στη μυστική Τράπεζα της ατελεύτητης Βασιλείας Του.

Έτσι στο Μυστικό Δείπνο του Υιού του Θεού, που αδιάλειπτα τελείται στη θεία Λειτουργία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, βρίσκεται η ενδελέχεια της ζωής που ο άνθρωπος θα βιώνει κατά την αιώνια Βασιλεία του Θεού.

«Μακάριος ὅς φάγεται ἄρτον ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ» (Λουκ. 14, 15).

«Μακάριοι οἱ εἰς τὸ δεῖπνον τοῦ γάμου τοῦ ἀρνίου κεκλημένοι» (Αποκ. 19, 9).

[1] Έθιμο που απαντά στη Ρωσική Εκκλησία και στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων (Σ.τ.Μ.).

π. Θωμάς Χόπκο, Δόγμα και λατρεία Βασικό εγχειρίδιο για την ορθόδοξη πίστη, Τόμος: 1ος, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα, 2014