Ο αδούλωτος Ιωσήφ

Αρχιμανδρίτης Δανιήλ Αεράκης

Οδός πόνου

Πώς να ονομάσουμε την οδό της Μεγάλης Εβδομάδος, που οδηγεί προς το Γολγοθά; Γεγονός είναι, ότι πρόκειται για μονοπάτι δύσκολο. Κάποτε ο Κύριος έδειξε το δρόμο, που οδηγεί στην αιώνιο ζωή και είπε «Ὅτι στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωήν!» (Ματθ. 7, 13-14). Πιο θλιμμένος δρόμος από το δρόμο τoυ Σταυρού δεν υπάρχει. Δρόμος γεμάτος πόνο, που οδηγεί όμως στη χαρά.

Αν αξίζη τον κόπο ο ορειβάτης να υποστή όλες τις περιπέτειες στα απότομα βράχια και στα επικίνδυνα μονοπάτια, για ν’ απολαύση το θέαμα από την κορυφή, και τη χαρά πως κατέκτησε την κορυφή, πόσο περισσότερο αξίζει ο χριστιανός να κουραστή και να πονέση, σαν ορειβάτης της αρετής, για να κατακτήση με τη χάρι του Θεού το ύψωμά της!

Πρωτοπόρος σ’ αυτό το ανέβασμα ο Χριστός της Μεγ. Εβδομάδος. «Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα…». Ανάβασις, ανηφόρα κουραστική, αιματοβαμμένη πορεία. Ανηφορικό μονοπάτι, που όμως οδηγεί στη κορυφή.

Από το ύψος του Σταυρού ατενίζει τη θέα της Αναστάσεως.

Ποιος ανέβηκε στο ύψος της ζωής, στην κορυφή της Αναστάσεως; Ο Χριστός! Ναι, αλλά για ποιον; Για τον εαυτό Του; Εκείνος δεν έπαυσε ούτε στιγμή να είναι «ἡ ζωὴ καὶ ἡ ἀνάστασις» (Ιωάν. 11,25). Και όταν βρισκόταν καρφωμένος στο Σταυρό, κατείχε την κορυφή της Θεότητος. Άρα ανεβαίνει το μονοπάτι του Σταυρού, για ν’ ανυψώση εμάς τους ανθρώπους στην κορυφή της αιωνίου ζωής. Μόνοι μας δεν θα μπορούσαμε με τίποτε να την κατακτήσουμε. Γι’ αυτό και μας λέει: «Καὶ συνανυψῶ ὑμᾶς εἰς τὴν Ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (αίνος Μεγ. Δευτέρας).

Οδός Πόνου! Θα ταίριαζε για το δρόμο προς το Γολγοθά.

Οδός Αγάπης – Οδός Μετανοίας

Αν κοιτάξουμε το πώς ανεβαίνει ο Χριστός, θα μιλήσουμε για Οδό Πόνου. Αν κοιτάξουμε το κίνητρο, που οδηγεί τον Ιησού στην πορεία της αναβάσεως προς το Πάθος, θα μιλήσουμε για Οδό Αγάπης. Η μόνιμη κατοικία του Χριστού είναι στην Οδό Αγάπης. Ο Σταυρός Του είναι η κατοικία της Αγάπης.

Αν κοιτάξουμε, ποια πρόσωπα προβάλλονται στην πορεία της Μεγ. Εβδομάδας, τότε θα μιλήσουμε για Οδό Μετανοίας.

Ο δρόμος του Γολγοθά δεν είναι μόνο ποτισμένος με αίμα (Οδός Πόνου). Δεν είναι μόνο γεμάτος με τα ωραιότερα λουλούδια (Οδός Αγάπης). Είναι ποτισμένος και με δάκρυα αμαρτωλών, που παρουσιάζονται να μετανοούν στο όλο σκηνικό της Μεγ. Εβδομάδος.

Είναι Σταυρός και η μετάνοια, αφού στο σημαντικό σταυροδρόμι της ζωής του ο αμαρτωλός κάνει οδυνηρή μεταβολή 180 μοιρών.

Στο δρόμο της Μεγ. Εβδομάδος:

Βλέπουμε τα δάκρυα της αμαρτωλής γυναίκας, της πρώην πόρνης, που στο κοσμοϊστορικό γεγονός της μετανοίας της αφιερώνεται ουσιαστικά η Μεγ. Τετάρτη.

Βλέπουμε τα δάκρυα ου αποστόλου Πέτρου, τη νύχτα της Μεγ. Πέμπτης, μετά την τριπλή άρνηση.

Βλέπουμε τα δάκρυα του ληστού και του εκατοντάρχου, τη Μεγ. Παρασκευή.

Βλέπουμε τα δάκρυα μυριάδων αμαρτωλών, που μετανοούν για τις αμαρτίες τους, που και αυτές ανέβασαν το Χριστό στο Σταυρό.

Οδός Ελευθερίας

Αν όμως κοιτάξουμε το δρόμο του Σταυρού από το φωτεινό Του τέρμα, τότε θα μιλήσουμε για Οδό Ελευθερίας.

Δεν υπάρχει ελευθερία, που κατακτήθηκε χωρίς αγώνες, χωρίς μάτωμα, χωρίς πόνο, χωρίς θυσίες. Κάποιοι θυσιάστηκαν, για ν’ απολαμβάνουμε εμείς την ελευθερία. Κάποιοι φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν, για να κατακτηθούν τα λεγόμενα ανθρώπινα δικαιώματα.

Εν προκειμένω όχι κάποιος, όχι ο άγνωστος στρατιώτης, αλλ’ ο συγκεκριμένος Ένας, ο Ένας και Μοναδικός, ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός, θυσιάστηκε για τη μεγάλη μας ελευθερία. Για ν’ αποκτήσουμε το δικαίωμα της ζωής και της αναστάσεως.

Ελευθερία και δουλεία!

Από την ελευθερία στη δουλεία. Από τη δουλεία στην ελευθερία. Από την ελευθερία πάλι στη δουλειά. Από τη δουλεία στην τελική ελευθερία!

Να οι φάσεις της θεανθρώπινης πορείας του Ιησού.

Αυτές τις φάσεις προς την τελική ελευθερία υπογραμμίζει η Μεγ. Δευτέρα. Ο Ιωσήφ ο Πάγκαλος, ο γυιός του Ιακώβ στην Παλαιά Διαθήκη, το αγνό εκείνο παλληκάρι, εγκωμιάζεται στους ύμνους της Εκκλησίας. Είναι τύπος του Ιησού Χριστού. Προτυπώνει το πρόσωπο του Σωτήρος.

Ο αδούλωτος Ιωσήφ

Παιδί – Ελευθερία – Δούλος

Τι ήταν ο Ιωσήφ; Το παιδί της ελευθερίας, ο αγαπητός γυιός του πατέρα του Ιακώβ. Και τι έγινε; Το παιδί της δουλείας. Πουλήθηκε ως δούλος στην Αίγυπτο.

Τι ήταν ο Χριστός; Ο απόλυτα Ελεύθερος του ουρανού. Ο Θεός της ελευθερίας, ο Αγαπητός Υιός του Θεού Πατέρα. Και τι έγινε; Θέλησε να γίνη δούλος. Έγινε ο Δούλος. «Ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων,… ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών» (Φιλιπ, 2,6).

Τι ήταν ο Ιωσήφ; Δούλος, πουλημένος από τα αδέλφια του. Τον πούλησαν από φθόνο. Συσκέφτηκαν πονηρά: «Δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτόν» (Γεν. 37,20). Έγινε δούλος σωματικά, αλλά παρέμεινε αδούλωτος στο φρόνημα, στην ψυχή. Αυτό φάνηκε μπροστά στη ζυγαριά της ελευθερία, που λέγεται πειρασμός.

Οι άγιοι είναι φυλακισμένοι στο σώμα, αλλά μέσα στη φυλακή ζουν την αληθινή ελευθερία. Το πνεύμα τους παραμένει αδούλωτο και το σώμα τους ανυπότακτο στις απαιτήσεις της αμαρτίας. Αντίθετα πολλοί είναι εκείνοι, που παριστάνουν τους ελεύθερους και μιλάνε για ελευθερία και υπόσχονται ελευθερία, αλλ’ οι ίδιοι είναι δούλοι των παθών και εξαρτήματα της φθοράς (Β΄ Πέτρ. 2,19).

Ελεύθεροι πολιορκημένοι ήσαν και οι ήρωες του 1821. Ελεύθεροι-σκλάβοι. Οι αλυσίδες της σκλαβιάς δεν μπόρεσαν να δεσμεύσουν την πνευματική του ελευθερία. Αντίθετα εμείς σήμερα σερνόμαστε εξαρτημένοι από τα πάθη, δεμένοι με τις αλυσίδες της αμαρτίας.

Αδούλωτος ο Ιωσήφ

Ελεύθερος πολιορκημένος ο Ιωσήφ. Το απέδειξε μπροστά στον πειρασμό.

Όμορφο σαν παλληκάρι και αγνότατο. Το όργανο του κακού, η γυναίκα, η διεφθαρμένη σύζυγος του Πετεφρή, το πολιόρκησε.

Σκέφτηκε πονηρά για τον Ιωσήφ. Να ικανοποιήση μαζί του τις πιο χαμερπείς επιθυμίες της.

Οι λογισμοί της έγιναν επιθυμία, φωτιά στην καρδιά της. Είναι φοβερή η σαρκική φωτιά, αν φουντώση στην καρδιά είτε του άντρα, είτε της γυναίκας.

Από την επιθυμία προχώρησε στην προκλητική πρότασι, «Κοιμήθητι μετ᾿ ἐμοῦ» (Γεν. 19,7).

Ο Ιωσήφ αντιστέκεται γενναία. Καίτοι παιδί της Παλαιάς Διαθήκης, δείχνει μεγαλείο και παρθενικό ηρωισμό προσώπων της Καινής Διαθήκης και της Εκκλησίας. Τύπος του Ιησού Χριστού, είχε τη χάρι της Καινής Διαθήκης. Λουλούδι της χάριτος η αγνότητά του και η αντίδρασίς του στον προκλητικό πειρασμό.

Η απάντησις του «δούλου» Ιωσήφ φανερώνει πόσο ελεύθερος ήταν στην ψυχή. Και ελεύθερος στην ψυχή είναι όποιος εκούσια είναι δούλος του Θεού. Απαντά γενναία και αποφασιστικά: «Πῶς ποιήσω τὸ ρῆμα τὸ πονηρὸν τοῦτο, καὶ ἁμαρτήσομαι ἐναντίον τοῦ Θεοῦ;» (Γεν. 33,10). Με βλέπει ο Θεός, «ὁ ἐτάζων καρδίας καὶ νεφρούς». Πώς να κάνω αυτό που μου ζητάς, την πορνεία και τη μοιχεία, κάτω απ’ τα μάτια του Θεού;

Αλλ’ ο πειρασμός είναι πειρασμός. Από λογισμός, επιθυμία. Από επιθυμία, πρότασις προκλητική. Από πρόκλησις, βία. Συνήθως άνδρες βιάζουν γυναίκες, και μάλιστα νεαρές κοπέλες. Εδώ συμβαίνει το αντίθετο. Μια πανίσχυρη γυναίκα, ένας μεταμορφωμένος Σατανάς, ορμά να βιάση το παλληκάρι του Θεού. Τον αρπάζει από το χιτώνα και τον σπρώχνει να κυλιστή μαζί της.

Αλλ’ η βία μπορεί να θίξη κάπως το σώμα. Την αδούλωτη ψυχή δεν μπορεί να την καταβάλη. Αδούλωτος ο Ιωσήφ. Αφήνει στα χέρια της σατανικής γυναίκας το χιτώνα, το βάζει στα πόδια και τρέχει, για να γλυτώσει απ’ την αμαρτία. «Καὶ καταλιπὼν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῆς ἔφυγε καὶ ἐξῆλθεν ἔξω» (Γεν. 39,12).

Το αδούλωτο φρόνημα του «δούλου» Ιωσήφ εγκωμιάζει και προβάλλει η ακολουθία της Μεγ. Δευτέρας: «Τῆς Αἰγυπτίας τότε ταῖς ἡδοναῖς μὴ δουλεύσας, ἀντεδοξάζετο παρὰ τοῦ βλέποντος τὰς τῶν ἀνθρώπων καρδίας καὶ νέμοντος στέφος ἄφθαρτον» (κοντάκιον Μεγ. Δευτέρας).

Πάλλευκος

Ποια σχέσι έχει το επεισόδιο αυτό με το πρόσωπο του Κυρίου, του οποίου προτύπωσις είναι ο Ιωσήφ;

Ο Χριστός δεν χρειάστηκε ποτέ να τρέξη, για να γλυτώση ο ίδιος από τον πειρασμό. Δεν φεύγει από το Σατανά. Ο Σατανάς φεύγει από Αυτόν («Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ!»). Ο Χριστός δεν είχε αμαρτία. Δεν μπορούσε ν’ αμαρτήση. Δεν είχε επιθυμία κακή. Δεν είχε λογισμούς πονηρούς. Πάλλευκη σαν το χιόνι η κορυφή της αγιότητός Του. Χωρίς ίχνος αμαρτίας η κορυφή της αναμαρτησίας Του.

Την απόλυτη αγνότητα του Θεανθρώπου Ιησού προτυπώνει η αγνότητα του νέου της Παλαιάς Διαθήκης, του Ιωσήφ.

Λάμπει ασφαλώς περισσότερο η αγνότητα του Ιησού, αλλά θαυμάζουμε περισσότερο την αγνότητα του Ιωσήφ! Γιατί;

Ο Χριστός, ως Θεάνθρωπος, έχει φυσική την αγνότητα. Ο Ιωσήφ ως άνθρωπος, που υπόκειται σε πειρασμό, έχει επίκτητη την αγνότητα.

Το να βρίσκεται ο Θεός σε θεϊκά ύψη, αυτό είναι φυσικό. Το ν’ ανεβαίνη άνθρωπος σε ουράνια ύψη, αυτό είναι καταπληκτικό! Και αυτό το καταπληκτικό το πετυχαίνει ο αγώνας του πιστού, πάντοτε βέβαια με τη χάρι του Θεού.

Ο Χριστός δεν έσπευσε να γλυτώση από δικό Του πειρασμό, έσπευσε όμως ν’ ανεβή πάνω στο Σταυρό, προκειμένου να σώση το θύμα από τον πειρασμό. Ο Νέος Αδάμ, ο Ιησούς Χριστός, θυσιάζεται για τον παλαιό Αδάμ, που νικήθηκε από τον πειρασμό.

Δούλος ο Ιωσήφ, αποδείχτηκε αδούλωτος.

Ελεύθερος ο Αδάμ στον παράδεισο, έγινε δούλος της αμαρτίας.

Ο ιερός υμνογράφος ονομάζει τη γυναίκα του Πετεφρή «δευτέραν Εὔαν»: «Δευτέραν Εὔαν τὴν Αἰγυπτίαν εὑρὼν ὁ δράκων, διὰ ρημάτων, ἔσπευδε κολακείας ὑποσκελίσαι τὸν Ἰωσήφ» (δοξαστικό αίνων Μεγ. Δευτέρας).

Σπεύδει ο Χριστός στο Σταυρό, διότι εκεί πάνω υπάρχει το μυστικό για την ελευθερία του ανθρώπου. Εξαρτάται Εκείνος, ο απόλυτα Ελεύθερος, πάνω στο Σταυρό, για την απεξάρτησι των εξαρτημένων προσώπων, όλων των ανθρώπων. Ο Σταυρός είναι «τὸ τῶν ἡμετέρων λυτήριον ἀμπλακημάτων» (θ΄ ωδή καν. Μ. Δευτ.).

Συκοφαντημένος – Αναστημένος

Υπάρχει και άλλος παραλληλισμός. Ο Ιωσήφ, ενώ δεν έπεσε στην αμαρτία, συκοφαντήθηκε από τη διεφθαρμένη γυναίκα (Γεν. 39ο κεφ.). Ο αθώος καταδικάστηκε ως ένοχος. Ο αγνός βρέθηκε στη φυλακή.

Ο απόλυτα Αθώος, Ο Ιησούς Χριστός, «συκοφαντείται». Και τι δεν είπαν εναντίον Του οι αρχιερείς και οι φαρισαίοι! Ο Αθώος φυλακίζεται. Εμπαίζεται. Μαστιγώνεται. Σταυρώνεται.

Σκλαβιά λογίζεται ο Σταυρός. Είναι όμως φυλακή της Αναστάσεως!

Από την ελευθερία του ουρανού, στη δουλεία της ενανθρωπήσεως.

Από τη δουλεία της ενανθρωπήσεως, στην ελευθερία της αναμαρτησίας.

Από την ελευθερία της αναμαρτησίας και της αθανασίας, στην εξάρτησι του Σταυρικού θανάτου.

Από τη σκλαβιά του Σταυρού, στην ελευθερία της Αναστάσεως.

Έτσι συνέβη προτυπωτικά και στον Ιωσήφ, «τὸν δουλωθέντα μὲν τῷ σώματι, τὴν ψυχὴν δὲ ἀδούλωτον συντηροῦντα» (αίνος Μεγ. Δευτέρας).

Από την ελευθερία της αγνότητας, στη φυλακή της συκοφαντίας.

Από τη φυλακή της Αιγύπτου, στη δόξα της εξουσίας.

Από τον προσωπικό του σταυρό, στην προσωπική του ανάστασι.

Ο Ιωσήφ δοξάστηκε. Όχι απλώς αποκαταστάθηκε η τιμή του, αλλά και ενθρονίστηκε ως άρχοντας στην ξένη γη. Τύπος της Αναστάσεως του Χριστού, που θριαμβεύει στην ξένη γη, στο χώρο, που κυριαρχούσε η αμαρτία και ο θάνατος.

Εικόνα της δικής μας ελευθερίας

Ο Σταυρός έχει λυτρωτική σημασία και σωτηριώδη αξία:

Πρώτον, διότι ο Κύριος για όσα ενεργεί και για όσα προσφέρει, λειτουργεί απόλυτα ελεύθερα.

Εκών ήλθε από τον ουρανό και ενανθρώπησε. Θέλησε, γι’ αυτό ήλθε. «Αὐτεπάγγελτος ἦλθε» (Ακάθιστος ύμνος).

Εκών «ἐπτώχευσε πλούσιος ὤν» (Β΄ Κορ. 8,9). Θέλησε να ζήση ως ο φτωχότερος των ανθρώπων (απόστιχα Μεγ. Δευτέρας).

Εκών πορεύεται προς τη σταυρική θυσία. Εκούσιο το Πάθος. Η καταπλητικώτερη, η πλέον αξιοθαύμαστη ελευθερία είναι να θυσιάζης τη δική σου ελευθερία για την ελευθερία των άλλων. Ο Χριστός βαδίζει σταθερά και ελεύθερα για να παραδοθή και να σταυρωθή. Είναι ο όντως Κύριος «ὁ ἐρχόμενος πρὸς το ἑκούσιον πάθος» (αίνος Μεγ. Δευτέρας).

Δεύτερον, διότι η όλη λειτουργία του Χριστού κατά τη Μεγ. Εβδομάδα τελείται για τη δική μας ελευθερία. Η δική Του ελευθερία είναι δεδομένη. Η δική μας είναι το ζητούμενο και επιδιωκόμενο. Δεν μας θέλει «με το ζόρι» κοντά Του. Δεν πιέζει καταστάσεις.

Δεν βιάζει συνειδήσεις. Κάνει όμως κάτι άλλο: Σαγηνεύει.

Δεν βιάζει, αλλά συναρπάζει. Ο ήλιος κανέναν δεν πιέζει. Σαν βγούμε όμως από το σκοτεινό υπόγειο, και εκείνος θα μας υποδεχθή κι εμείς θα Τον απολαύσουμε.

Αν βγούμε από το υπόγειο των παθών, τότε ασφαλώς θ’ απολαύσουμε τον ήλιο της Ελευθερίας. Όποιος θέλει και ακολουθεί αβίαστα το Χριστό, αυτός χαιρετά και χαίρεται την Ελευθερία του Σταυρού και της Αναστάσεως.

Αρχιμανδρίτης Δανιήλ Αεράκης, Το Εκούσιο Πάθος: Αγάπη-Ελευθερία-Ανάστασις, Αθήνα, 2003