Η έγερση του Λαζάρου

Γκότσης Χρήστος

Το τελευταίο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής λέγεται Σάββατο του αγίου και δικαίου Λαζάρου, γιατί την ημέρα αυτή η Εκκλησία μας εορτάζει την έγερση του αγαπημένου φίλου του Κυρίου, του Λαζάρου.

Για το θαύμα αυτό μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (11, 1-45), ο οποίος διεξοδικά γράφει για την αρρώστια και το θάνατο του Λαζάρου και πώς ο Κύριος πήγε στη Βηθανία, όπου έμενε ο Λάζαρος με τις αδελφές του Μαρία και Μάρθα, για να τον αναστήσει.

Η έγερση του Λαζάρου

Προξενεί εντύπωση, πρώτο, ότι ο Κύριος προετοιμάζει αυτό το θαύμα. Έρχεται στη Βηθανία τέσσερις μέρες μετά το θάνατο του φίλου του, αν και ειδοποιήθηκε από τους οικείους του Λαζάρου για την αρρώστια. Η τελευταία δεν τον ανησυχεί, γιατί «οὐκ ἔστι πρὸς θάνατον, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ δι᾿ αὐτῆς». Στη συνέχεια, ύστερα από δύο ημέρες, αναγγέλλει στους μαθητές του, πως ο φίλος του «κεκοίμηται καὶ πορεύεται ἵνα ἐξυπνήσῃ αὐτόν».

Δεύτερο, σε αντίθεση με άλλα θαύματα, τα οποία ο Κύριος απαγορεύει να κοινολογηθούν (βλέπ. π.χ. το θαύμα της ανάστασης της κόρης του Ιαείρου, Λουκ. 8, 41-56), το θαύμα αυτό κάνει δημόσια, ακριβώς για να διαδοθεί και να πιστέψουν στη θεότητά του.

Για να εκτιμήσουμε την προσπάθεια του ορθόδοξου αγιογράφου να απεικονίσει το θαύμα στη σχετική εικόνα σύμφωνα με την ευαγγελική διήγηση, είναι ανάγκη να παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα από το Ευαγγέλιο της εορτής.

«Καὶ εἶπε (ο Ιησούς)· ποῦ τεθείκατε αὐτόν; Λέγουσιν αὐτῷ· Κύριε, ἔρχου καὶ ἴδε. Ἐδάκρυσεν ὁ Ἰησοῦς… Ἰησοῦς οὖν, πάλιν ἐμβριμώμενος ἐν ἑαυτῷ (= ενώ πάλι επίπληττε μέσα του τη συγκίνηση για να τη συγκρατήσει), ἔρχεται εἰς τὸ μνημεῖον· ἦν δὲ σπήλαιον, καὶ λίθος ἐπέκειτο ἐπ᾿ αὐτῷ. Λέγει ὁ Ἰησοῦς· ἄρατε τὸν λίθον. Λέγει αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τεθνηκότος Μάρθα· Κύριε, ἤδη ὄζει (= βρωμάει)· τεταρταῖος γάρ ἐστι… Ἦραν οὖν τὸν λίθον οὗ ἦν ὁ τεθνηκὼς κείμενος… Ὁ δὲ ᾿Ιησοῦς… φωνῇ μεγάλῃ ἐκραύγασε· Λάζαρε, δεῦρο ἔξω. Καὶ ἐξῆλθεν ὁ τεθνηκὼς δεδεμένος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας κειρίαις (= με λευκές ταινίες), καὶ ἡ ὄψις αὐτοῦ σουδαρίῳ περιεδέδετο (= ήταν δεμένη με μαντήλι). Λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· λύσατε αὐτὸν καὶ ἄφετε ὑπάγειν» (Ιω. 11, 34-44).

Όπως φαίνεται από το παραπάνω απόσπασμα, ο Κύριος ανασταίνοντας το Λάζαρο, έδειξε τις δύο του φύσεις: την ανθρώπινη και τη θεία. Η πρώτη δηλώνεται με την ερώτηση του «ποῦ τεθείκατε αὐτόν», τη συγκίνηση της καρδιά του και τα δάκρυα που ανέβηκαν στα μάτια του. Ταυτόχρονα με την ανθρώπινη φύση εκδηλώνεται και η θεία φύση του Κυρίου. Τη βλέπουμε όταν προλέγει το θάνατο του Λαζάρου κι όταν τον ανασταίνει με τον παντοδύναμο πρόσταγμά του «Λάζαρε, δεῦρο ἔξω». Όπως λέει ο Μ. Αθανάσιος, «πυνθάνεται γὰρ ἀνθρωπίνως, ποῦ Λάζαρος κεῖται, έγείρει δὲ τοῦτον θεϊκῶς» (ΒΕΠ 33, 169).

Από τα πολλά τροπάρια που υπογραμμίζουν τη θεανθρώπινη φύση του Κυρίου αναφέρουμε το α΄ στιχηρό των αίνων· «Ἀνάστασις καὶ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ὑπάρχων Χριστέ, ἐν τῷ μνήματι Λαζάρου ἐπέστης, πιστούμενος ἡμῖν τὰς δύο οὐσίας σου μακρόθυμε, ὅτι Θεὸς καὶ ἄνθρωπος ἐξ ἁγνῆς Παρθένου παραγέγονας· ὡς μὲν γὰρ βροτός, ἐπηρώτας, ποῦ τέθαπται; ὡς δὲ Θεὸς ἀνέστησας, ζωηφόρῳ νεύματι, τὸν τετραήμερον».

Η ανάσταση του Λαζάρου ήταν η καλύτερη απόδειξη που έδειχνε την επικείμενη Ανάσταση του Χριστού και το προανάκρουσμα της κοινής αναστάσεως, της αναστάσεως των νεκρών. Η ιερή ακολουθία της εορτής τονίζει και τις δύο αυτές αλήθειες. «Λάζαρον τεθνεῶτα, τετραήμερον ἀνέστησας ἐξ ᾍδου Χριστέ, πρὸ τοῦ σοῦ θανάτου διασείσας τοῦ θανάτου τὸ κράτος καὶ δι᾿ ἑνὸς προσφιλοῦς, τὴν πάντων ἀνθρώπων προμηνύων ἐκ φθορᾶς ἐλευθερίαν… (β΄ στιχηρό των αίνων).

Τέλος, πρέπει να παρατηρήσουμε πως η ιερή ακολουθία του Σαββάτου του Λαζάρου και εκείνη της Κυριακής των Βαΐων έχουν το ίδιο απολυτίκιο. Ακόμη τα τροπάρια και των δύο εορτών έχουν ανάμικτα στους στίχους τους τα δύο γεγονότα, της ανάστασης του Λαζάρου και της εισόδου του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα. Αυτό γίνεται, γιατί τα γεγονότα αυτά της ζωής του Κυρίου εορτάζονται σε δύο διαδοχικές μέρες και προοιμιάζονται μ’ αυτές το Πάθος και η Ανάστασή του. Στο κοινό απολυτίκιο φαίνεται καθαρά η σύζευξη του θαύματος της Έγερσης του Λαζάρου και της θριαμβευτικής εισόδου. «Τὴν κοινὴν Ἀνάστασιν πρὸ τοῦ σοῦ πάθους πιστούμενος, ἐκ νεκρῶν ἤγειρας τὸν Λάζαρον, Χριστὲ ὁ Θεός· ὅθεν καὶ ἡμεῖς ὡς οἱ Παῖδες, τὰ τῆς νίκης σύμβολα φέροντες, σοὶ τῷ Νικητῇ τοῦ θανάτου βοῶμεν· Ὠσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος, ἐν ὀνόματι Κυρίου».

Περιγραφή της εικόνας

Η παράσταση μας μεταφέρει έξω από την πόλη, σε βράχους. Σ’ έναν από αυτούς, όπως συνήθιζαν οι Ιουδαίου, ήταν λαξευμένο το μνήμα του Λαζάρου. Δεσπόζει κι εδώ η μορφή του Χριστού. Βλέπουμε τη θλίψη του, αλλά μαντεύουμε και τη θεότητά του. Την τελευταία προδίδουν, πρώτο, η μεγαλοπρεπής στάση του και, δεύτερο, το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι (τους βλέπουμε στη δεξιά ομάδα των προσώπων) κοιτάζουν το Χριστό και όχι το Λάζαρο. Το ένα χέρι του Κυρίου κρατάει ειλητό και το άλλο με εκφραστική κίνηση εκτείνεται προς το Λάζαρο. Με το πρόσταγμά του ο Λάζαρος ανασταίνεται. Ένας νέος αφαιρεί τις ταινίες κι ένας άλλος σηκώνει την πλάκα του τάφου. Εντυπωσιακές οι αδελφές του Λαζάρου. Προσκυνούν τον Κύριο έχοντας στα πρόσωπά τους χαραγμένη την άφατη λύπη τους. Ωραία παρατηρήθηκε, πως, πως «όλοι οι εικονιζόμενοι αποτελούν, απλά και μόνο, διαφορετικές αποχρώσεις και ψυχολογικές διαβαθμίσεις του ίδιου συναισθήματος, της ίδιας ψυχολογικής κατάστασης – της βαθειάς ευλάβειας μπροστά στο γεγονός: από την ήρεμη κίνηση των Αποστόλων ως το γεμάτο αυταπάρνηση οδυρμό της Μαρίας» (Εικόνες της κρητικής τέχνης… σ. 364).

Έτσι η εικόνα μας εκτός από το θεϊκό της στοιχείο έχει και το ανθρώπινο. Άλλες εικόνες, όπως της Αναλήψεως, της Αναστάσεως κ.α. έχουν κρυμμένο το μυστήριό τους και φανερό το συμβολικό τους χαρακτήρα. Εδώ τα πράγματα είναι κατανοητά και φανερά. Ο Ουσπένσκη που λέει αυτά, συνοψίζει· «Η εικόνα μεταδίδει την εξωτερική, φυσική πλευρά του θαύματος, κάνοντάς την προσιτή στην ανθρώπινη αντίληψη και έρευνα,, όπως όταν τελέστηκε το θαύμα και όπως ακριβώς αναφέρεται στα Ευαγγέλια».

Η παράσταση συγκινεί με τα πρόσωπα των Εβραίων που έτρεξαν να παρηγορήσουν τις πονεμένες αδελφές του Λαζάρου. Γίνονται αυτόπτες μάρτυρες του θαύματος και πολλοί «θεασάμενοι ἃ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἐπίστευσαν εἰς αὐτόν».

Η εικόνα της Έγερσης του Λαζάρου μας προτρέπει να θυμηθοὐμε τα βαρυσήμαντα λόγια του Κυρίου· «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. Ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιω. 11, 25-26).

Γκότσης Χρήστος, Ο μυστικός κόσμος των βυζαντινών εικόνων, Τόμος πρώτος, 2η έκδ., Αθήνα, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 1995