Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ

Ερμηνεία της εικόνας της Υπαπαντής του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού (Χρήστος Γκότσης)

Τεσσαράκοντα ἡμέρες μετὰ τὴν Γέννησιν τοῦ Κυρίου ὁ Ἰωσὴφ καὶ ἡ Θεοτόκος ἀνέβηκαν εἰς τὸν Ναὸν τῶν Ἱεροσολύμων, διὰ νὰ ἐκπληρώσουν δύο ἀπαιτήσεις τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου. Ἡ μία ἦτο ὁ ἁγιασμὸς τοῦ Παιδίου καὶ ἡ ἄλλη ὁ καθαρισμὸς τῆς Θεοτόκου.

Ὅπως εἶναι γνωστόν, ἡ δεκάτη πληγή τοῦ Φαραώ, πού ἤναγκασε τούς Αἰγυπτίους νὰ ἀφήσουν ἐλεύθερους τούς Ἰσραηλίτες, ἦτο ἡ σφαγὴ τῶν πρωτοτόκων «ἀπὸ πρωτοτόκου Φαραὼ… ἕως πρωτοτόκου παντὸς κτήνους». (Ἐξ. 12, 29). Τὰ πρωτότοκα τῶν Ἰσραηλιτῶν ἐσώθησαν τότε μὲ τίς ὁδηγίες καὶ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ.

Διὰ νὰ μὴ λησμονήσουν οἱ Ἰσραηλίτες τὴν εὐεργεσίαν αὐτήν τοῦ Θεοῦ, ἔπρεπε νὰ ἁγιάζουν τὰ πρωτότοκα, δηλαδὴ νὰ τὰ θεωροῦν ὡς ἀφιερωμένα εἰς τὸν Θεόν, διότι ἀνήκαν εἰς Αὐτόν. «Ἁγίασόν μοι πᾶν πρωτότοκον πρωτογενὲς διανοῖγον πᾶσαν μήτραν ἐν τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους· ἐμοί ἐστιν» (Ἐξ 13, 2. Λουκ. 2, 23). Ὅταν λοιπὸν ἐγεννᾶτο τὸ πρῶτον ἄρρεν τέκνον τῆς οἰκογενείας, οἱ γονεῖς του τεσσαράκοντα ἡμέρες μετὰ τὴν γέννησίν του ἔπρεπε νὰ τὸ παρουσιάσουν εἰς τὸν Ναόν, δηλαδὴ νὰ τὸ προσφέρουν εἰς τὸν Θεόν. Μόνον μὲ τὴν καταβολὴν ἑνός χρηματικοῦ ποσοῦ ἠμποροῦσαν νὰ τὸ ἐξαγοράσουν.

Ἡ δευτέρα ὑποχρέωσις ἦτο ὁ καθαρισμὸς τῆς Θεοτόκου καὶ ἡ προσφορὰ τῆς σχετικῆς θυσίας. Ἐπειδὴ ὁ Ἰωσὴφ καὶ ἡ Θεοτόκος ἦσαν πτωχοί, προσέφερον ἕνα ζεῦγος τρυγόνων ἤ δύο νεοσσοὺς περιστερῶν, πού ἦτο ὡρισμένον ἀπὸ τὸν Νόμον διὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς τάξεώς των.

Ἡ ἀνάβασις τῆς Ἁγίας Οἰκογένειας εἰς τὸν Ναὸν καὶ ἡ ὑποταγὴ τοῦ Κυρίου εἰς ὅσα ὁ Νόμος διέτασσε διὰ κάθε Ἰσραηλίτην (ὁ Ἰησοῦς εἶχε ἤδη δεχθῆ τὴν περιτομήν), ἐπιβεβαιώνουν ἐκεῖνο, πού λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος διὰ τὴν συγκατάβασιν καὶ ταπείνωσιν τοῦ Κυρίου: «ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ, γενόμενον ἐκ γυναικός, γενόμενον ὑπὸ νόμον, ἵνα τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τὴν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν» (Γάλ. 4, 4-5). Δηλαδή: Ὁ Θεὸς ἐξαπέστειλε τὸν Υἱόν Του εἰς τὸν κόσμον, ὁ Ὁποῖος ἔγινεν ἄνθρωπος ἀπὸ γυναίκα καὶ συνεμορφώθη πρὸς τὸν Μωσαϊκὸν νόμον, διὰ νὰ ἐξαγοράση ἐκείνους, πού ἦσαν ὑπὸ τὴν κατάραν τοῦ Μωσαϊκοῦ νόμου, διὰ νὰ λὰβωμεν τὴν υἱοθεσίαν πού ὁ Θεὸς μᾶς εἶχεν ὑποσχεθῆ. Ὅπως λέγει ἕνα τροπάριον τοῦ Ἐσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Ὑπαπαντῆς (2 Φεβρουαρίου), ὁ Νομοθέτης, τόν Ὁποῖον ὁ Μωϋσῆς εἶδεν εἰς τὸ Σινᾶ, γίνεται βρέφος καὶ ὑποτάσσεται εἰς τὸν Νόμον. («…ὅν ὑπὸ τὸν γνόφον Μωςῆς νομοθετοῦντα προεώρα ἐν Σινᾶ, βρέφος γενόμενον, νόμω ὑποταττόμενον» (β’ Στιχηρόν).

Ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἐξιστορεῖ τί συνέβη εἰς τὸν Ναὸν κατὰ τὴν παρουσίασιν τοῦ Θεανθρώπου εἰς αὐτόν.

«Καὶ ἰδοὺ ἦν ἄνθρωπος ἐν ῾Ιεροσολύμοις ᾧ ὄνομα Συμεών, καὶ ὁ ἄνθρωπος οὗτος δίκαιος καὶ εὐλαβής, προσδεχόμενος παράκλησιν τοῦ ᾿Ισραήλ, καὶ Πνεῦμα ἦν ῞Αγιον ἐπ᾿ αὐτόν· καὶ ἦν αὐτῷ κεχρηματισμένον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ ῾Αγίου μὴ ἰδεῖν θάνατον πρὶν ἢ ἴδῃ τὸν Χριστὸν Κυρίου. καὶ ἦλθεν ἐν τῷ Πνεύματι εἰς τὸ ἱερόν· καὶ ἐν τῷ εἰσαγαγεῖν τοὺς γονεῖς τὸ παιδίον ᾿Ιησοῦν τοῦ ποιῆσαι αὐτοὺς κατὰ τὸ εἰθισμένον τοῦ νόμου περὶ αὐτοῦ, καὶ αὐτὸς ἐδέξατο αὐτὸν εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτοῦ καὶ εὐλόγησε τὸν Θεὸν καὶ εἶπε· νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ρῆμά σου ἐν εἰρήνῃ, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν. φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου ᾿Ισραήλ. Καὶ ἦν ᾿Ιωσὴφ καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ θαυμάζοντες ἐπὶ τοῖς λαλουμένοις περὶ αὐτοῦ. καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς Συμεὼν καὶ εἶπε πρὸς Μαριὰμ τὴν μητέρα αὐτοῦ· ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καὶ ἀνάστασιν πολλῶν ἐν τῷ ᾿Ισραὴλ καὶ εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον. καὶ σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται ρομφαία, ὅπως ἂν ἀποκαλυφθῶσιν ἐκ πολλῶν καρδιῶν διαλογισμοί. Καὶ ἦν ῎Αννα προφῆτις, θυγάτηρ Φανουήλ, ἐκ φυλῆς ᾿Ασήρ· αὕτη προβεβηκυῖα ἐν ἡμέραις πολλαῖς, ζήσασα ἔτη μετὰ ἀνδρὸς ἑπτὰ ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς, καὶ αὐτὴ χήρα ὡς ἐτῶν ὀγδοήκοντα τεσσάρων, ἣ οὐκ ἀφίστατο ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ νηστείαις καὶ δεήσεσι λατρεύουσα νύκτα καὶ ἡμέραν·» (Λουκ. 2, 25-38).

Περιγραφὴ τῆς εἰκόνος

Ὁ ἁγιογράφος τῆς εἰκόνος τῆς Ὑπαπαντῆς μὲ βάσιν τὸ ἀνωτέρω ὑλικόν τοποθετεῖ τὴν σκηνὴν τῆς ὑποδοχῆς τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὸν Συμεὼν εἰς τὸν Ναὸν ἔμπροσθεν τῆς Ἁγίας Τραπέζης, σκεπασμένης μὲ κουβούκλιον, διὰ νὰ παρουσιὰση τὸ ἱερόν, ὅπου ἔγινεν ἡ Ὑπαπαντή. Ἡ Θεοτόκος «λυγερόσωμος ὡς νεαρὰ κυπάρισσος» ἁπλώνει τὴν δεξιὰν χεῖρὰ της εἰς στάσιν προσφορᾶς. Ἔχει παραδώσει τὸ τέκνον της εἰς τὸν θεοδόχον Συμεών. Ἐκεῖνος, κυρτωμένος ἀπὸ τὰ χρόνια, κρατεῖ τὸν Χριστὸν μὲ τὰς δύο του χεῖρας, πού εἶναι σκεπασμένοι μὲ τὸ ἱμάτιόν του. Ἡ κάλυψις τῶν χειρῶν εἶναι δεῖγμα σεβασμοῦ. «Ἡ κεφαλὴ του εἶναι μακρόμαλλη καὶ ἀναμαλλιασμένη, μὲ τοὺς πλοκάμους συνεστραμμένους ὡς ὀφίδια, τὸ γένειόν του ἀναταραγμένον, τὸ πρόσωπόν του σεβάσμιον κατὰ πολλὰ καὶ πατριαρχικόν, οἱ πόδες του λυγισμένοι, πατοῦν ἐπάνω εἰς τὸ ὑποπόδιον κλονιζόμενοι. Τὰ ὄμματά του εἶναι ὡσὰν δακρυσμένα, καὶ φαίνεται ὡς νὰ λέγη· «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα» (Φ. Κὸντογλου).

Ἄξιον παρατηρήσεως εἶναι, ὅτι ἐνῶ ἡ εἰκὼν παρουσιάζει σκηνὴν τεσσαράκοντα ἡμέρας ἀπὸ τὴν Γέννησιν τοῦ Ἰησοῦ, δὲν εἰκονίζει τοῦτον ὡς νήπιον ἐσπαργανωμένον. Τοῦτο δὲν γίνεται ἄνευ λόγου. Τὸ Παιδίον εἶναι ὁ Ἐμμανουήλ, μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός, ὁ Θεάνθρωπος. Εἶναι «ὁ ἄναρχος Λόγος τοῦ Πατρός, ἀρχὴν λαβών χρονικήν, μὴ ἐκστάς τῆς αὐτοῦ Θεότητος», «ὅ ὀχούμενος ἐν ἅρμασι Χερουβὶμ καὶ ὑμνούμενος ἐν ἄσμασι Σεραφίμ», ὅπως λέγουν τὰ τροπάρια τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς.

Ὄπισθεν τῆς Θεοτόκου ἵσταται ἡ προφήτις Ἄννα. Ἡ στάσις της ἐκφράζει τὴν προφητικήν της ἔμπνευσιν. Τό εἰλητάριον πού κρατεῖ, γράφει: «Τοῦτο τὸ βρέφος οὐρανὸν καὶ γῆν ἐστερέωσεν».

Εἰς τὸ ἄκρον ἀριστερὰ ὁ Ἰωσὴφ μεταφέρει κρατῶν ἐπάνω εἰς τὴν πτυχὴν τοῦ ἐνδύματός του (εἰς ἄλλας εἰκόνας μέσα εἰς κλουβὶ) τὰς δύο τρυγόνας ἤ τὰ δύο περιστεράκια. Τὰ πουλιὰ αὐτά, ὅπως λέγει τὸ κατωτέρω ἀπόσπασμα ἀπὸ ὕμνον τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς, συνεβόλιζαν τοὺς ἐξ Ἰουδαίων καὶ ἐξ ἐθνικῶν Χριστιανούς, καθὼς καί τὰς δύο Διαθήκας, τὴν Παλαιὰν καὶ τὴν Καινήν, τῶν ὁποίων ἀρχηγός εἶναι ὁ Χριστός. «Ὁ τοῖς Χερουβὶμ ἐποχούμενος καὶ ὑμνούμενος ὑπὸ τῶν Σεραφίμ, σήμερον τῷ θεὶῳ ἱερῷ κατὰ νόμον προσφερόμενος, πρεσβυτικαῖς ἐνθρονίζεται ἀγκάλαις· καὶ ὑπὸ Ἰωσὴφ εἰσδέχεται δῶρα θεοπρεπῶς, ὡς ζεῦγος τρυγόνων τὴν ἀμίαντον Ἐκκλησίαν καὶ τῶν ἐθνῶν τὸν νεόλεκτον (=νεοσύλεκτον) λαὸν περιστερῶν δὲ δύο νεοσσούς, ὡς ἀρχηγός Παλαιᾶς τε καὶ Καινῆς…» (Δοξαστικὸν Στιχηρῶν).

(Ἀπό τό βιβλίο: “Ὁ Μυστικός Κόσμος τῶν Βυζαντινῶν Εἰκόνων”, Ἔκδόσεις Α.Δ.)

ΠΗΓΗ