ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

Απόστολος: Εβρ. ιγ΄ 7 – 16

Ευαγγέλιο: Ματθ. ε΄ 14 – 19

30 Ιανουαρίου 2022

Ο κοινός εορτασμός της μνήμης των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, καθιερώθηκε στα μέσα του 11ου αιώνα, για να καταπαύσουν έριδες μεταξύ ομάδων Χριστιανών που θεωρούσαν, η κάθε μια, ως ανώτερο έναν από τους τρεις. Η Εκκλησία διεκήρυξε έμπρακτα ότι “ουκ έστι δευτερείον εν τοις τρισίν”, ορίζοντας ημέρα κοινού εορτασμού τους.

Από το 1842 ορίστηκε η ημέρα της μνήμης τους και ως ημέρα των Ελληνικών Γραμμάτων και οι ίδιοι τιμώνται ως προστάτες της Ελληνικής Παιδείας και των Ελληνικών Γραμμάτων.

Γύρω από το θέμα της παιδείας και της εκπαίδευσης θα ασχοληθούμε σήμερα στο κήρυγμα, εκθέτοντας τις διαχρονικές θέσεις των Τριών Ιεραρχών, οι οποίοι παρά την ετερότητα των χαρακτήρων και των ατομικών ενδιαφερόντων τους, παρουσιάζουν μια βαθιά ομοιογένεια και ενότητα στόχων και σκοπών πάνω στο θέμα αυτό. 

Κι οι τρεις τους ασχολούνται, στα έργα τους με την αγωγή κάθε ηλικίας, περισσότερο όμως ασχολούνται με τη νεότητα. Είναι βαθείς γνώστες της προβληματολογίας των νέων που η κοινωνία εμπιστεύεται στα χέρια τους.

Η νεότητα, λέγει ο Χρυσόστομος, είναι “καθ΄εαυτήν ευόλισθον πράγμα και οξύρροπον προς κακίαν”. Γι΄αυτό και τονίζει επανειλημμένα πως πρώτο μέλημα τόσο της οικογένειας όσο και του κράτους πρέπει να΄ναι η Παιδεία. 

Ο Γρηγόριος, τονίζοντας τη σημασία της αγωγής την χαρακτηρίζει ως “τέχνην τεχνών και επιστήμην επιστημών”. Κατά τον Χρυσόστομο όχι το “τεκνοποιείν”, αλλά το “τεκνοτροφείν” συνιστά τον γονιό.

Η προτεινόμενη από τους Τρεις Ιεράρχες αγωγή έχει μιαν ιδιαιτερότητα. Στον Ελληνικό ανθρωπισμό σκοπός της παιδείας ήταν η εξανθρωποίηση του ανθρώπου. Είχε απόλυτη ισχύ το απόφθεγμα: “Ως χαρίεν άνθρωπος όταν άνθρωπος ή”. Ο στόχος που προτείνουν οι Τρεις Ιεράρχες είναι το “ομοιωθήναι Θεώ”. Το αρχέτυπο στο οποίο στοχεύει η παιδευτική τους πορεία είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός.

Ποια, όμως, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της αγωγής που προτείνουν; Πώς θα επιτευχθεί ο πιο πάνω στόχος τους;

α) Προτείνουν πρώτα μια σύμμετρη ανάπτυξη όλων των ψυχοσωματικών δυνάμεων των νέων. Όχι μόνο ανάπτυξη του τομέα των γνώσεων και της λογικής, αλλά όλων των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου: της αγάπης, της φιλαλληλίας, του συναισθήματος. Σκοπός δεν είναι η πολυμάθεια σε κάποιο μόνο τομέα, αλλά η ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

β) Επιδιώκουν, ύστερα, να βοηθήσουν τους νέους να αποκτήσουν αυτοσυνειδησία. Έχοντας επίγνωση των ορίων τους θα΄ναι προσγειωμένοι και θα μπορούν να κάμνουν ορθή ιεράρχηση των αξιών της ζωής. Ο Βασίλειος προτρέπει χαρακτηριστικά: “Εξέτασον σεαυτόν τις εί, γνώθι σεαυτού την φύσιν· ότι  θνητόν μεν σου το σώμα, αθάνατος δε η ψυχή…”. Κι ο Χρυσόστομος συνιστά στον κάθε νέο ”να γνωρίσει τη φύση των ανθρώπινων πραγμάτων. Τι δηλαδή είναι ο πλούτος, η δόξα και η εξουσία και να τα περιφρονεί, επιδιώκοντας τα μέγιστα αγαθά”. Στα κηρύγματά του δεν σταματά ο Χρυσόστομος να επαναλαμβάνει: «Δεν είσαι μόνιμος εδώ, αλλά οδοιπόρος και περαστικός». «Πανδοχείον εστίν ο παρών βίος». Έχοντας ιεραρχήσει σωστά τις αξίες της ζωής ο νέος, δεν θα παραμελήσει τα παρόντα, δεν θα τα θέσει, όμως, σε ανώτερη μοίρα από τα μέλλοντα.

Στο ίδιο κλίμα διδάσκει και ο Γρηγόριος: “Μία είναι η ζωή που αξίζει. 

Αυτή που είναι στραμμένη στην αιωνιότητα”.

γ) Οι Τρεις Ιεράρχες τονίζουν και την αναγκαιότητα της συνεχούς προσπάθειας για την επίτευξη της αρετής. Χωρίς αγώνες δεν υπάρχουν έπαθλα, δεν υπάρχουν αμοιβές. «Τις καθεύδων τρόπαιον έστησε;» ρωτά ο Μ. Βασίλειος. «Ουδείς μη δραμών ανείλετο βραβεία. Πόνοι γεννώσι δόξαν, κάματοι προξενούσι στεφάνους», συμπληρώνει ο ίδιος.

δ) Δεν απορρίπτουν αλλά αποδέχονται και τη «θύραθεν», τη μη Θεολογική Παιδεία, οι Τρεις Ιεράρχες. Οι ίδιοι, εξάλλου, συγκέντρωσαν την υψηλότερη κοσμική παιδεία του καιρού τους. Αξιολογούν, ωστόσο, αυτήν την κοσμική παιδεία με βάση την αιωνιότητα. Θα πάρουν οι νέοι ό,τι είναι χρήσιμο από αυτή, δεν θα πρέπει να ξεχνούν, όμως, ότι άλλα είναι τα κριτήρια και ο προσανατολισμός της χριστιανικής ζωής. Κατά τον ίδιο τρόπο τοποθετούνται θετικά και απέναντι στην Επιστήμη και την Τεχνολογία του καιρού τους. Έχουν την γνώμη πως η ανθρώπινη εφευρετικότητα και πρόοδος είναι αποτέλεσμα της ευλογίας του Θεού και της προτροπής Του “κατακυριεύσατε της γης”.

ε) Στην αγωγή των νέων, ιδιαίτερη σημασία έχει, κατά τους Τρεις Ιεράρχες, και το παράδειγμα των δασκάλων. Οι νέοι “ου τοις λεγομένοις προσέχουσιν, αλλά ά πράττομεν εξετάζουσιν». Ο Γρηγόριος λέγει επιγραμματικά: “μισώ λόγους οίς εναντίος βίος”. Οι νέοι δεν θα ωφεληθούν από ένα δάσκαλο που μπορεί να διδάσκει την αρετή, ζει όμως βίον αντίθετο προς όσα διδάσκει.

Σαφείς οι αρχές των Τριών Ιεραρχών σε όσα αφορούν στα θέματα της Παιδείας. Η εφαρμογή των αρχών αυτών από όσους εμπλεκόμαστε άμεσα ή έμμεσα με την Παιδεία, (Σχολείο, Εκκλησία, Οικογένεια) θα είναι και η μεγαλύτερη τιμή προς τους Τρεις Ιεράρχες που γιορτάζουμε σήμερα.

† Ο Πάφου Γεώργιος

ΠΗΓΗ