Τι είναι Ορθοδοξία;

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

"Θεσμούς Εκκλησίας πατρικούς διαφυλάττοντες, εικόνας γράφομεν και ασπαζόμεθα στόμασι και καρδία και θελήματι, των του Χριστού, και των αυτού Αγίων..."1.

Είναι χαρακτηριστική, αδελφοί μου, η ανωτέρω προτροπή του Αγίου Θεοφάνους του Ομολογητού Επισκόπου Νικαίας.

Να διαφυλάττουμε τους θεσμούς της Εκκλησίας, τις ιερές παραδόσεις, τις φωνές των Αγίων Πατέρων, να ασπαζόμαστε τιμητικά τις ιερές εικόνες του Δεσπότου Χριστού, της Υπεραγίας Θεοτόκου και των Αγίων μας.

Γιατί, όπως θα αναφέρει ο θεοφόρος Ιωάννης ο Δαμασκηνός σε μία ομιλία του, χρησιμοποιώντας μάλιστα και την γνώμη του Μεγάλου Αθανασίου: "Εμείς οι πιστοί δεν προσκυνούμε τις εικόνες ως θεούς, όπως οι ειδωλολάτρες ... Όπως λοιπόν ο Ιακώβ, όταν επρόκειτο να πεθάνει, προσκύνησε στην άκρη της ράβδου του Ιωσήφ, τιμώντας όχι την ράβδο, αλλά εκείνον που την κρατούσε, έτσι και οι πιστοί, δεν ασπαζόμαστε τις εικόνες για κανένα άλλο λόγο, αλλά για να δείξουμε τον πόθο της ψυχής μας"2.

Σήμερα λοιπόν, που η του Χριστού Εκκλησία, η μόνη Εκκλησία, (γιατί δεν υπάρχουν άλλες Εκκλησίες, όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως: "Εις Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν", αγάλλεται και χαίρεται αλλά και δοξάζει τον Νυμφίο Χριστό "τον λυτρωσάμενον αυτήν εκ της των ειδώλων πλάνης"3, επιτρέψτε μου, αδελφοί μου αγαπητοί, να μεταφέρω στην αγάπη σας πνευματικές επισημάνσεις των Αγίων της Εκκλησίας μας για το μεγάλο θέμα της Ορθοδοξίας. Άλλωστε, η σημερινή Κυριακή, η πρώτη των Νηστειών, ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Πρώτον. Τι είναι Ορθοδοξία;

Η λέξη Ορθοδοξία αποτελείται από δυό λέξεις : "ορθή" και "δόξα". Δόξα σημαίνει, αφ ενός μεν δοξασία η γνώμη που έχουμε για κάποιο θέμα, αφ ετέρου δε δοξολογία.

Αυτές οι δυό έννοιες συμπορεύονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Ορθοδοξία θα πει η αληθινή πίστη και η αληθινή δοξολογία του Θεού4.

Αυτή η αληθινή πίστη μας οδηγεί στην αληθινή δοξολογία του Τριαδικού Θεού.

Αν η πίστη είναι εσφαλμένη, θα είναι συγχρόνως εσφαλμένη και η δοξολογία του Θεού.

Αν η πίστη δεν είναι αληθινή, δεν θα έχει την δυνατότητα να θεραπεύσει τον πεπτωκότα άνθρωπο, ώστε από την ειδωλολατρεία των παθών να οδηγηθεί στην πραγματική λατρεία του αληθινού Θεού και την κοινωνία μαζί Του.

Αυτή η πίστη δεν είναι αποτέλεσμα ούτε της φαντασίας του ανθρώπου, ούτε της επιστημονικής ερεύνης του, ούτε ακόμη προϊόν της λογικής • αλλά, είναι φανέρωση του αληθινού Θεού.

Μας το διευκρινίζει σαφέστατα ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στο προοίμιο του Ευαγγελίου του: "Και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν ημίν, και εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός"5.

Γι' αυτό και οι Πατέρες μας τονίζουν πως η Ορθοδοξία συνδέεται και ταυτίζεται με την ορθή πίστη και την ορθή παράδοση.

Ο,τι παρέλαβαν οι Άγιοι Απόστολοι, ο,τι βίωσαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, αυτό και μας μεταφέρουν ως όρια ζωής και θανάτου • όρια που διακρίνουν την θεραπεία από την ασθένεια • όρια που διακρίνουν την αλήθεια από το ψεύδος.

Γι' αυτό ιδιαιτέρως τονίζεται πως πίστη, παράδοση, λατρεία και θεραπεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Έχουν τέτοια ενότητα, ώστε είναι αδύνατο να ζήσει κανείς ορθόδοξα, αν αποδεσμευθεί από μία από αυτές τις πραγματικότητες. Μόνο μέσα σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να κάνουμε συζήτηση περί Ορθοδοξίας6.

Μιλώντας, ακόμη, για την Ορθοδοξία, δεν θα πρέπει να επαναλαμβάνουμε το λάθος του Πιλάτου, ο οποίος ρώτησε τον Χριστό στο πραιτώριο την Μεγάλη Παρασκευή: "τι εστίν αλήθεια"7.

Η ορθή ερώτηση είναι: "Τις εστίν αλήθεια"; - "Ποιός είναι η αλήθεια;" Γιατί απλούστατα, η αλήθεια δεν είναι ιδέα, ούτε θεωρία, ούτε ένα φιλοσοφικό σύστημα, αλλά πρόσωπο, το οποίο είναι αυτός ο ίδιος ο Σωτήρας Χριστός.

Δεύτερον. Τι είναι Ορθοδοξία;

Εφ' όσον η αλήθεια είναι αυτός ο Χριστός, άρα ταυτίζεται απόλυτα με την Εκκλησία. Αυτή η αλήθεια είναι αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο. Δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των πεπαιδευμένων και των σπουδαγμένων.

Και οι πιο αγράμματοι, όπως θα τονίσει ο μεγάλος πατέρας της Εκκλησίας Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μπορούν να φθάσουν σ' αυτήν την άκτιστη ενέργεια του Θεού.

Ο θεοφόρος αυτός πατήρ έκανε, μάλιστα, σαφή διάκριση, στην πολυτάραχη εποχή που έζησε αντικρούοντας τον φιλόσοφο Βαρλαάμ, μεταξύ των δυό σοφιών και των δυό γνώσεων. Υπάρχει ανθρώπινη σοφία και η σοφία του Θεού.

Η σοφία του Θεού αποκαλύπτεται στους Αγίους και είναι ανεξάρτητη από την γνωστική τους δύναμη και την ανθρώπινη παιδεία τους. Αυτή η σοφία είναι ανώτερη από εκείνη που διέθεταν οι φιλόσοφοι.

Γι' αυτό υποστηρίζει ορθόδοξα ότι η αλήθεια ταυτίζεται απόλυτα με την Εκκλησία: "Οι της του Χριστού εκκλησίας της αληθείας εισί• και οι μη της αληθείας όντες ουδέ της του Χριστού εκκλησίας εισί"8.

Αλήθεια είναι : τόσο η αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο, όσο και η κοινωνία του ανθρώπου με την θεοποιό χάρη του Θεού.

Άρα, όποιος δεν βρίσκεται σε αυτήν την συχνότητα, διακόπτει τον σύνδεσμο με την αλήθεια και εκπίπτει από την Εκκλησία.

Γι' αυτό και χρειάζεται σήμερα να ακούσουμε και πάλι την φωνή του Αγίου Γρηγορίου, που μας υπενθυμίζει στο ομολογιακό του κείμενο τα εξής χαρακτηριστικά και σπουδαία: "Πάντας τους μη ομολογούντας και πιστεύοντας ως το Πνεύμα το άγιον προεμήνυσε δια των προφητών ... αποβαλλόμεθα και αναθέματι καθυποβάλλομεν"9.

Όσοι, λοιπόν, χάνουν αυτήν την Παράδοση, όσοι δεν δέχονται αυτήν την εμπειρία των θεοφόρων Πατέρων, όσοι ξεχωρίζουν τους Πατέρες από τους Αποστόλους και τους Προφήτες, όσοι δημιουργούν άλλες δικές τους παραδόσεις, αποκόπτονται από την Εκκλησία και χαρακτηρίζονται ως αιρετικοί10.

Τρίτον. Τι είναι Ορθοδοξία;

Ορθοδοξία, θα μπορούσε κανείς να πει με την γλώσσα της εποχής μας, πως είναι η θαυμαστή εκείνη σύνθεση δόγματος και ήθους, θεωρίας και πράξεως. Είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένη με την ορθοπραξία.

Αν χωρίσουμε αυτά τα δυό, τότε θα έχουμε μόνο μία σκιά, που θα προβάλλει ένα ένδοξο παρελθόν στην πραγματικότητα αυτής της ζωής, χωρίς όμως ελπίδες για το μέλλον. "Ορθοδοξία" χωρίς ορθοπραξία είναι χειρότερο από την αίρεση.

Είναι υποκρισία και εμπαιγμός, γι' αυτό και ο πιο επικίνδυνος αιρετικός είναι ο χριστιανός που άλλα πιστεύει και άλλα πράττει, θυσιάζοντας την αλήθεια, την αρετή και την παράδοση, στο συμφέρον.

Η Ορθοδοξία δεν είναι μουσείο και παρελθόν, αλλά ζωή, δημιουργία και ακτινοβολία.

Αδελφοί μου, είναι μεγάλη τιμή να είμαστε Ορθόδοξοι, αλλά συγχρόνως και μεγάλη η ευθύνη απέναντι σε αυτόν τον ατίμητο θησαυρό, αφ ενός μεν για να τον κρατήσουμε και αφ ετέρου για να τον βιώσουμε στην καθημερινή μας ζωή.

Ας ακούσουμε ως ακροτελεύτια επισήμανση ένα φοβερό λόγο του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού που είναι επίκαιρος και διαχρονικός:

"Ο Χριστιανός είναι πίστη • όποιος λοιπόν προσέρχεται με πίστη, θα κερδίσει πολλά, ενώ όποιος αμφιβάλλει, μοιάζει με κυματισμό θαλάσσης, που τον παίρνει ο άνεμος ... Ας δεχθούμε λοιπόν την Παράδοση της Εκκλησίας με ευθύτητα καρδιάς και χωρίς πολλούς λογισμούς • γιατί ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ευθύ, ενώ αυτοί [που δεν πιστεύουν] ζήτησαν πολλούς λογισμούς. Να μην καταδεχθούμε να διδαχθούμε νέα πίστη, σαν να είναι καταδικασμένη η παράδοση των αγίων Πατέρων ... Και εσάς, ιερότατο ποίμνιο του Χριστού, χριστεπώνυμε λαέ, το έθνος το άγιον, το σώμα της Εκκλησίας, να σας γεμίσει ο Χριστός με τη χαρά της Αναστάσεώς Του και να σας αξιώσει, ακολουθώντας τα ίχνη των αγίων ποιμένων και διδασκάλων της Εκκλησίας και καθοδηγούμενοι από αυτά να επιτύχετε και τη δόξα Του μέσα στη λαμπρότητα των Αγίων, την οποία εύχομαι να επιτύχουμε όλοι μας με τη χάρη Αυτού, δοξάζοντάς Τον αιώνια μαζί με τον Άναρχο Πατέρα, στον οποίο ανήκει η δόξα εις τους αιώνες των αιώνων. Αμήν"11.

1 α' τροπάριον της η ὠδῆς του Όρθρου της Κυριακής της Ορθοδοξίας.

2 Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, Περί εικόνων, Λόγος Γ , κεφ. 59, ΕΠΕ 3,272-274.

3 Στιχηρό Αίνων Όρθρου της Κυριακής της Ορθοδοξίας.

4 Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου Βλάχου, Εκκλησία και εκκλησιαστικό φρόνημα, εκδ. Ιεράς Μονής Γενεθλίου Θεοτόκου 1990, σελ. 77.

5 Ιω. 1,14.

6 Μητρ. Ναυπάκτου, ο.π. σελ. 81.

7 Ιω. 18,38.

8 Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αναίρεσις γράμματος Ιγνατίου Αντιοχείας, ΕΠΕ 3,608.

9 Του ιδίου, Ομολογία, ΕΠΕ 4,446.

10 Μητρ. Ναυπάκτου, ο.π. σελ. 84.

11 Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού,ο.π. κεφ. 42, ΕΠΕ 3,259-261.