Ο αλήτης

Του Σεβ. Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

Τριώδιο. Διανύσαμε ήδη την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου και οδεύουμε ολοταχώς προς τη δεύτερη.

Διδαχθήκαμε πως το λάθος του Φαρισαίου ήταν ότι έθεσε το Θεό στο περιθώριο και έβαλε ως κέντρο της ζωής του το εγώ, τον εαυτό του, τη φιλαυτία του. («Ο Φαρισαίος σταθείς προς εαυτόν ταύτα προσηύχετο . . . ο Θεός ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί . . .»). Ο Τελώνης δικαιώθηκε, γιατί στην προσευχή του ο Θεός είναι το υποκείμενο («Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ»). Έτσι, τά αμαρτήματά του μπορεί να έχουν διαβρώσει τον εαυτό του, μέσα στην ψυχή του όμως υπάρχει η νοσταλγία για το Θεό.

Η Κυριακή του Ασώτου, όπως ονομάζεται στη γλώσσα της Εκκλησίας, μάς παρουσιάζει αφ’ ενός μεν τη σκότωση και τη νέκρωση του νου και αφ΄ ετέρου τη ζωοποίησή του με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Ουρανίου Πατρός.

Αυτή τη θαυμάσια παραβολή την αναλύει, όχι ηθικολογικά αλλά θεολογικά, ο μεγάλος πατέρας της Εκκλησίας Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Έχοντας στην καρδιά του το φωτισμό του Θεού και ενταγμένος οργανικά μέσα στην Ορθόδοξη Παράδοση, γνωρίζει την πτώση του ανθρώπου, καθώς και τη σωτηρία του εν Χριστώ Ιησού.

Συγκεκριμμένα, στην τρίτη ομιλιά του «Στην παραβολή του Κυρίου περί του ασώτου» μας λέγει τα εξής χαρακτηριστικά: «Υπεράνω όλων ουσία και περιουσία μας είναι ο έμφυτος νους μας. Έως ότου λοιπόν εμμένουμε στους τρόπους της σωτηρίας, τον έχουμε συνηγμένο στον εαυτό του και στον πρώτο και ανώτατο νου, το Θεό. Όταν όμως ανοίξουμε θύρα στα πάθη, αμέσως σκορπίζεται περιπλανώμενος διαρκώς γύρω στα σαρκικά και τα γήινα προς τις πολύμορφες ηδονές και τους εμπαθείς λογισμούς γι΄ αυτές.

Του νου πλούτος είναι η φρόνηση . . . Όταν όμως αφηνιάσει, η φρόνηση σκορπίζεται σε πορνεία και αφροσύνη μοιραζομένη τις κακίες των δύο μερών . . . Έτσι κατακερματισμένος ο άθλιος άνθρωπος και συρόμενος από τις ποικίλες γι΄ αυτά φροντίδες, ούτε τον ήλιο ακόμη τον ίδιο, ούτε τον αέρα, τον κοινό σε όλους πλούτο, δεν μπορεί να αναπνεύσει και να θεωρήσει ευχάριστα. Αν δεν προσηλωθεί στις θείες εντολές, μάχεται προς τον πλησίον του, μένεται κατά των συνανθρώπων του . . . γίνεται ανθρωποκτόνος άνθρωπος, ομοιωμένος όχι μόνο με τα κτήνη τα άλογα, αλλά και με τα ερπετά και με τα ιοβόλα ζώα, γινόμενος σκορπιός, όφις, γέννημα εχιδνών, αυτός που ορίσθηκε να είναι στην τάξη των υιών του Θεού.» (Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία Γ΄, Εις την κατά τον σεσωσμένον άσωτον του Κυρίου παραβολήν» ΕΠΕ, 9,76-105).

Πρώτον. Τι είναι νους;

Είναι η λογική;

Πώς είναι δυνατόν να ασθενεί η λογική;

Τι θα πει, ακόμη, ασθένεια του νού ή τι σημαίνει «άσωτος» ή «αλήτης» νούς, που αναφέρουν οι θεοφόροι πατέρες;

Ο νους διαφέρει από τη λογική. Είναι ο οφθαλμός της ψυχής. Κι όπως το μάτι που υπάρχει στο σώμα απολαμβάνει όλη τη δημιουργία, έτσι και το μάτι της ψυχής έχει την εμπειρία του Θεού. Γράφει ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος τα εξής χαρακτηριστικά: «Ο νους του Αδάμ έβλεπε το Θεό και η λογική είχε τη δυνατότητα να διατυπώνει αυτή την εμπειρία . . . Αν ο νους είναι υγιής τότε υγιής είναι και ο λόγος. Άν είναι ασθενής, ασθενής είναι και ο λόγος. Αν είναι υγιής, στρέφεται προς το Θεό και βιώνει τη μέθη του Πνεύματος. Αν δεν είναι υγιής, τότε βιώνει τα είδωλα».

Αυτή την εμπειρία του φωτισμένου νου τη συναντάμε στους Αγίους της Εκκλησίας μας. Γι΄ αυτό και αλάνθαστα ερμήνευαν τα ιερά κείμενα της Αγίας Γραφής και είχαν θέα της δόξης του Θεού. Όπως ο Αδάμ προ της πτώσεως έβλεπε το Θεό, έτσι και οι Άγιοι φθάνοντας στην προπτωτική κατάσταση βλέπουν τη θέα του Θεού. Κι όπως ο νους του Αδάμ μετά την πτώση σκοτίσθηκε και αιχμαλωτίσθηκε στα πάθη και ταυτίσθηκε με τη λογική, έτσι κι όποιος κινείται μακρυά από το Θεό σκοτίζεται ο νους του και νεκρώνεται.

Δεύτερον. Ο αλήτης νους.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τον άνθρωπο που περιέρχεται σε τέτοια τραγική κατάσταση τον ονομάζει ανθρωποκτόνο, που ομοιάζει όχι μόνο με τα κτήνη και τα άλογα ζώα, αλλά και με τα ερπετά. Εκμεταλλεύεται τον συνάνθρωπο. Τον βλέπει ως αντικείμενο εκμεταλλεύσεως, φιληδονίας και φιλαργυρίας. Ειδωλοποιεί την κτίση. Δημιουργεί θρησκείες και είδωλα, αφού δε διαθέτει την καθαρότητα του νου ώστε να μπορεί να συναντήσει το Θεό. Πόσο χαρακτηριστικό είναι ο λόγος του Αποστόλου Παύλου στην προς Ρωμαίους επιστολή του! «φάσκοντες είναι σοφοί εμωράνθησαν, και ήλλαξαν την δόξαν του αφθάρτου Θεού εν ομοιώματι εικόνος φθαρτού ανθρώπου και πετεινών και τετραπόδων και ἐρπετών» (Ρωμ. 1,22-23).

Έτσι αποκτά άγνοια του Θεού, αγαπά τα κτίσματα κι όχι το Δημιουργό και βρίσκεται κάτω από την τυραννία των παθών.

Τρίτον. Ο αλήτης νους φεύγει τόσο εύκολα, γιατί απλούστατα η αμαρτία έχει το δικό της τρόπο να τον ελκύει. Όλα γίνονται με τόση ταχύτητα, ώστε να βρίσκεται πάντοτε περιπλανώμενος, πλάνης και πλάνος, εμπαίζων και εμπαιζόμενος. Πόσο σοφά από τους πατέρες της Εκκλησίας λέχθηκε: Νους αποστάς του Θεού ή κτηνώδης γίνεται ή δαιμονιώδης!

Γι΄ αυτό η επιστροφή του νου στην καρδιά και η παρουσία της χάριστος του Θεού τον φωτίζει και τον ζωοποιεί ώστε από την ασωτία να επιστρέφει με τη μετάνοια και την προσευχή στην όντως ζωή που είναι ο Χριστός. Ο νους που ενώνεται με το Θεό, που χρησιμοποιεί την αγάπη και την προσευχή γίνεται σοφός και αγαθός, γίνεται φιλάνθρωπος, ελεήμων και μακρόθυμος, θα τονίσει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής.

Καιρός να επιληφθούμε διά της μετανοίας τη σωτηρία μας.

Καιρός να εγκαταλείψουμε τον πονηρό και τα βοσκήματά του, θα γράψει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.

Καιρός να σταθούμε μακρυά από την πονηρά νομή, δηλαδή την κακή συνήθεια.

Να αποφύγουμε την απιστία, την απληστία, την ακρασία και να τρέξουμε πρός τον Πατέρα της αφθαρσίας, βαδίζοντας την οδό της ζωής διά των αρετών.

Φύλαξον, Κύριε, τον νουν μου άτρεπτον, απλανή και απερίεργον. Τείχισόν μου τας φρένας, φώτισον τον νουν και τας αισθήσεις πάσας καθαράς διατήρησον.

Λάμψον εν ταις καρδίας ημών το της σης θεογνωσίας ακήρατον φως και τους της διανοίας ημών διάνοιξον οφθαλμούς.

Φώτισον, Κύριε, το σκότος μου.