ΕΟΡΤΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ

Ἡ Ἐκκλησία, μὲ τὴν ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, μᾶς ὑπενθυμίζει τὴ συμβολὴ τῆς Θεοτόκου στὴ σάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς εἶναι βασισμένη στὴν ἀφήγηση τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ φέρνει στὴν Παναγία τὴ χαρμόσυνη εἴδηση τῆς σύλληψης καὶ τῆς γέννησης τοῦ Σωτῆρα. Ἡ δὲ Παναγία συγκατατίθεται ἐν ταπεινώσει στὸ μέγα μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως.

Τὸ ὅλο γεγονὸς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ συνοψίζεται στὸ ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς: «Σήμερον τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον, καὶ τοῦ ἀπ᾽ αἰῶνος μυστηρίου ἡ φανέρωσις· ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, Υἱὸς τῆς Παρθένου γίνεται, καὶ Γαβριὴλ τὴν χάριν εὐαγγελίζεται. Διὸ καὶ ἡμεῖς σὺν αὐτῷ, τῇ Θεοτόκῳ βοήσωμεν· χαῖρε Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετά σου». Τὸ ἀπολυτίκιο, ὅπως βέβαια καὶ οἱ λοιποὶ ὕμνοι τῆς ἑορτῆς, παρουσιάζουν πιὸ παραστατικὰ τὴ σκηνὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Ὅσα ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἀφηγεῖται καὶ οἱ ὕμνοι τῆς Ἐκκλησίας περιγράφουν μὲ τὴ θελκτικὴ γλῶσσα τῆς ποίησης, τὰ προβάλλει ἡ βυζαντινὴ εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Τὸ γεγονὸς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ὑπομνηματίζεται ἀπὸ τὴ στάση τῶν προσώπων, τὴν ἔκφραση καὶ τὶς χειρονομίες τους, ἀπὸ τὰ χρώματα καὶ τὶς λεπτομέρειες τῆς παράστασης.

Ὁ «πρωτοστάτης» ἀρχάγγελος Γαβριὴλ φέρνει στὴν πάναγνο κόρη τῆς Ναζαρὲτ τὸ χαρμόσυνο μήνυμα. Ἡ στάση τοῦ σώματός του ἐκφράζει τὴ χαρὰ ποὺ ἔφερε μὲ τὸ ἄγγελμά του. Παρόλο ποὺ ὁ ἀρχάγγελος βρίσκεται στὸ ἔδαφος, παρουσιάζεται ὡσὰν νὰ κινεῖται, ὅπως ἄλλωστε μαρτυρεῖ τὸ ἄνοιγμα τῶν ποδιῶν του. Ὁ Γαβριὴλ μὲ τὸ ἀριστερό του χέρι κρατᾶ σκῆπτρο, ποὺ συμβολίζει τὴν ἰδιότητα τοῦ ἀγγελιοφόρου καὶ ὄχι κρίνο, ὅπως λανθασμένα ζωγραφίζεται σὲ κάποιες εἰκόνες. Τὸ δεξί του χέρι ἁπλώνεται μὲ ὁρμὴ πρὸς τὴ Θεοτόκο, λέγοντάς της: «ποῖόν σοι ἐγκώμιον προσαγάγω ἐπάξιον; τί δὲ ὀνομάσω σε; ἀπορῶ καὶ ἐξίσταμαι. Διό, ὡς προσετάγην βοῶ σοι· χαῖρε ἡ Κεχαριτωμένη».

Ἡ μητέρα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ «κεχαριτωμένη», ἡ εὐλογημένη μεταξὺ τῶν γυναικῶν. Ἡ βυζαντινὴ εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τὴν παρουσιάζει ἄλλοτε νὰ κάθεται στὸν θρόνο της καὶ ἄλλοτε ὄρθια. Ὅταν ἡ Θεοτόκος εἰκονίζεται καθισμένη, ἡ εἰκόνα ὑπογραμμίζει τὴν ὑπεροχή της ἀπέναντι στὸν ἀρχάγγελο Γαβριήλ. Στὴν Ἐκκλησία ἄλλωστε ὑμνοῦμε τὴ Θεοτόκο ὡς «τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ». Σὲ ἄλλες εἰκόνες ἡ Θεοτόκος εἰκονίζεται ὄρθια. Μὲ τὴ στάση αὐτὴ παριστάνεται νὰ δίνει μεγαλύτερη προσοχὴ στὸ μήνυμα τοῦ Γαβριήλ.

Ἡ ἐμφάνιση τοῦ ἀρχαγγέλου καὶ ὁ χαιρετισμός του τάραξαν τὴ Θεοτόκο. Ἀναλογιζόταν τὴ σημασία τοῦ ἀγγελικοῦ χαιρετισμοῦ. Δὲν ἀμφιβάλλει, δὲν ἀπιστεῖ στὴ διαβεβαίωση τοῦ ἀρχαγγέλου, ὅτι θὰ κυοφορήσει. Μὲ φρόνηση, ὅμως, καὶ μὲ ταπείνωση, ρωτάει «Πῶς ἔσται μοι τοῦτο, ἐπεὶ ἄνδρα οὐ γινώσκω;». Ἐδῶ ἡ Θεοτόκος διαφέρει ἀπὸ τὴν προμήτορα Εὔα. Ἐκείνη παρασύρθηκε ἀπὸ τὸν ἐγωϊσμό της καὶ δέχτηκε ἀνεξέταστα ὅσα ὁ σατανᾶς τῆς πρότεινε. Ἡ Θεοτόκος, ἀντίθετα, στολισμένη μὲ ταπεινοφροσύνη καὶ ὑπακοὴ στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ζητάει νὰ μάθει μὲ ποιὸ τρόπο θὰ πραγματοποιηθοῦν ὅσα ὁ ἀρχάγγελος τῆς μηνύει. Ὅταν ὅμως ὁ ἀρχάγγελος τῆς ἐξήγησε πὼς ὅλα θὰ γίνονταν μὲ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος -πρᾶγμα, τὸ ὁποῖο ἀποτυπώνεται στὸ ἄνω μέρος τῆς εἰκόνας, ὅπου ζωγραφίζεται τμῆμα κύκλου καὶ ἀκτῖνες ποὺ ἐκπέμπονται ἀπὸ αὐτόν- ἐκείνη ὁλόψυχα καὶ ἀνεπιφύλακτα συγκατατέθηκε: «ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου», εἶπε, «γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου». Στὸ δοξαστικὸ τῶν ἀποστίχων τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς, ψέλνεται τὸ ἑξῆς: «Ἄγγελος λειτουργεῖ τῷ θαύματι, παρθενικὴ γαστὴρ τὸν Υἱὸν ὑποδέχεται, Πνεῦμα Ἅγιον καταπέμπεται, Πατὴρ ἄνωθεν εὐδοκεῖ καὶ τὸ συνάλλαγμα κατὰ κοινὴν πραγματεύεται βούλησιν». Ἔτσι διδασκόμαστε τὴ συμφωνία, τρόπον τινά, μεταξὺ τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Παρθένου, τοῦ Πλάστῃ καὶ τοῦ πλάσματος. Ἡ σάρκωση δηλαδὴ τοῦ Λόγου ἦταν ἔργο ὄχι μόνο τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλὰ καὶ τῆς συγκατάθεσης τῆς Παρθένου.

Ἡ ἀμηχανία καὶ ἡ φρόνηση τῆς Θεοτόκου ἐκφράζονται μὲ τὴν ἀνοιχτὴ παλάμη τοῦ δεξιοῦ της χεριοῦ. Ἡ χειρονομία αὐτὴ τῆς ἀπορίας εἶναι σὰν νὰ λέει: «Γάμου ὑπάρχω ἀμύητος, πῶς οὖν παῖδα τέξομαι;» (β΄ στιχηρὸ τοῦ Ἑσπερινοῦ). Ἡ δὲ συγκατάθεση τῆς Θεοτόκου στὰ λόγια τοῦ ἀρχαγγέλου παριστάνεται στὴν εἰκόνα μὲ τὸ σκυμμένο κεφάλι, ἔχοντας τὸ δεξί της χέρι πάνω στὸ στῆθος της, ἢ νὰ βγαίνει ἀπὸ τὸ μαφόριό της. Στὴν εἰκόνα, ὁ ἁγιογράφος συνδυάζει στὴ στάση τῆς Θεοτόκου τὴν ἀμηχανία μὲ τὴ συγκατάθεση. Τὸ δὲ ἀποτέλεσμα ἦταν «τῇ ἐπελεύσει» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ τοῦ «Ἀδὰμ ἡ ἀνάκλησις».

Τελικά, ὁ πιστός, καθὼς ἀτενίζει καὶ μελετᾶ καὶ προσκυνεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, πλήρης χαρᾶς καὶ εὐγνωμοσύνης ψάλλει τὸ «Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ μητέραν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν».

ΠΗΓΗ