ΚΥΡΙΑΚΗ Β ́ ΝΗΣΤΕΙΩΝ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Τό Πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ τόν πυρήνα τῶν Κυριακῶν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ὅπως καί κάθε Κυριακῆς, ὅπου φανερώνεται ὡς «τό ἀπ’ αἰῶνος ἀπόκρυφον καί ἀγγέλοις ἄγνωστον μυστήριον» καί συνιστᾶ «τό κεφάλαιον τῆς ἡμῶν σωτηρίας», σύμφωνα μέ τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ.

Γιά νά τονιστεῖ τό ἰδιαίτερο νόημα τῶν Κυριακῶν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, νά φανερωθεῖ τό Ὀρθόδοξο δόγμα γιά τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό καί νά ἐνισχυθεῖ ἡ πίστη τῶν Χριστιανῶν, ἡ Ἐκκλησία σήμερα μᾶς παρουσιάζει τόν ἱερό ἀγώνα τοῦ «ἐν ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Γρηγορίου, ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ».

Ἡ Κυριακή αὐτή χαρακτηρίζεται ὡς δεύτερη νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας, γιατί ἡ διδασκαλία τοῦ Γρηγορίου διαφύλαξε τήν Ὀρθόδοξη πίστη, ὥστε ἡ «κατά χάριν θέωση» νά ἀποτελεῖ τόν ὕψιστο προορισμό τοῦ ἀνθρώπου καί νά διαβεῖ ἀλώβητη μέσα ἀπό τή λαίλαπα τῆς Ὀθωμανικῆς κατάκτησης. Γι’ αὐτούς τούς ἀγῶνες ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τόν Ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ τήν 14 Νοεμβρίου καί τήν Β ́ Κυριακή τῶν Νηστειῶν.

Ὁ Ἅγιος ἔζησε τόν 14ο αἰώνα, σέ μιά ἐποχή κατάρρευσης τῆς ἄλλοτε κραταιᾶς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἦταν μία παράξενη, ἀνήσυχη καί ταραγμένη ἐποχή σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις της: ἐκκλησιαστικές, πνευματικές, φιλοσοφικές, καλλιτεχνικές, κοινωνικές καί πολιτικοστρατιωτικές, ἔχουσα πολλά σημεῖα κοινά μέ τή σημερινή πραγματικότητα.

Τότε, σέ πολλούς ἀνθρώπους, ἡ πίστη γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό ἦταν ἐπικίνδυνα ἀσαφής καί προβληματική. 

Ἕνας ἀπό αὐτούς, ὁ φιλόσοφος μοναχός Βαρλαάμ ἀπό τήν Καλαβρία, ἐκπροσωποῦσε τίς φιλοσοφικές ἀντιλήψεις τῆς Δυτικῆς ἐκκλησίας καί διέδιδε δοξασίες ἀντίθετες μέ τό Ὀρθόδοξο Χριστιανικό Δόγμα γιά τόν Τριαδικό Θεό καί τό Πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἡ ἀπουσία πίστης αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων τούς ἐμπόδιζε νά δεχθοῦν ὡς τόν ὕψιστο προορισμό τοῦ ἀνθρώπου τήν ἕνωσή του καί τή συμμετοχή του στή ζωή τοῦ Ἄκτιστου Θεοῦ.

Μέ στήριγμα τίς ἀνθρώπινες δυνάμεις καί τήν ἐπιστήμη τῆς Φιλοσοφίας δίδασκαν πώς ὁ κτιστός ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά κοινωνήσει μέ τόν Ἄκτιστο Θεό ἐξαιτίας τοῦ ἀπροσίτου τῆς οὐσίας Του.

Δίδασκαν δέ μία ἐξωτερική ἠθική καί κοινωνική συμπεριφορά τοῦ ἀνθρώπου, περιορίζοντας ἔτσι τό λυτρωτικό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἡ διδασκαλία αὐτή βρῆκε πρόσφορο ἔδαφος στήν Εὐρώπη, ὅπου καί διαδόθηκε, μέ ἀποτέλεσμα τόν περιορισμό τοῦ Θεοῦ καί τόν παραμερισμό τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀπό τήν ὕπαρξη καί τήν κοινωνική ζωή τοῦ ἀνθρώπου.

Ὁ ἄνθρωπος στήριξε τή σωτηρία του στίς δικές του δυνάμεις. Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος ὁδηγήθηκε στήν ὀργανωμένη ἀθεΐα, πού μέ τίς πρακτικές της ὁδήγησε τόν ἄνθρωπο στήν ἀνελευθερία καί τήν ἐκμετάλλευση.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος, βασισμένος στήν πατερική θεολογική παράδοση ἀλλά καί τήν προσωπική πνευματική ἐμπειρία, διατύπωσε τή θεολογία τοῦ Ἡσυχασμοῦ.

Σύμφωνα μέ τή θεολογία αὐτή, ὑπάρχουν δύο εἴδη σοφίας, ἡ ἀνθρώπινη καί ἡ θεία, ἡ Φιλοσοφία καί ἡ Θεολογία. 

Μέ τήν πρώτη ἱκανοποιεῖται μερικῶς ἡ ἀνθρώπινη περιέργεια καί θεσπίζονται κανόνες γιά τήν κοινωνική συμπεριφορά. Μέ τή δεύτερη, πού

εἶναι ἀνώτερη, βοηθᾶται ὁ ἄνθρωπος νά γνωρίσει τό Θεό, ὥστε νά

ἐπιτευχθεῖ ἡ σωτηρία του.

Στό ἀκατάληπτο τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ ἀπό τόν ἄνθρωπο, πού δίδασκε ὁ

Βαρλαάμ, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος διέκρινε τήν οὐσία ἀπό τίς ἐνέργειες στό

Θεό καί δίδασκε ὅτι ὁ Θεός εἶναι ταυτόχρονα ἀκατάληπτος καί

καταληπτός.

Εἶναι ὡς πρός τήν οὐσία Του ἀκατάληπτος, ἀλλά γίνεται καταληπτός,

μπορεῖ νά γίνει ἀντιληπτός, ἀπό τίς (Ἄκτιστες) ἐνέργειές Του.

Ὁ ἄνθρωπος μέ τήν πίστη, ὡς δύναμη ὑπερβατική, καί τήν Ὀρθόδοξη

ἄσκηση καθαίρει σταδιακά τόν ἑαυτό του ἀπό τήν ἁμαρτία, ὁδηγεῖται

στό θεῖο φωτισμό καί καταλήγει στήν ὑψηλότερη βαθμίδα τελείωσης,

καθίσταται θεόπτης.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς ἀναφέρεται περισσότερο στήν

πνευματική ζωή τοῦ Χριστιανοῦ ὡς ἑξῆς.

Ὅλοι οἱ πιστοί μποροῦν νά δεχθοῦν τή δωρεά τῶν ἄκτιστων καί

θεοποιῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Περισσότερο δεκτικοί, ὅμως, γίνονται

αὐτοί πού ἀπομακρύνονται ἀπό τόν κόσμο καί τό πνεῦμα του.

Τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, ἐξαιτίας τῆς σχέσης καί τῆς ἕνωσής του μέ τήν

ψυχή, συμμετέχει καί αὐτό στήν προσευχή.

Μέ τήν ἀδιάλειπτη προσευχή («Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με») καί τόν

ἔλεγχο τοῦ νοῦ, οἱ πιστοί καί κυρίως οἱ μοναχοί, σύνολος ὁ ἄνθρωπος,

φωτίζεται ἀπό τήν ἄκτιστη ἐνέργεια τῆς Θείας Χάριτος. Ἡ συμμετοχή

αὐτή τοῦ ἀνθρώπου στίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ τόν ὁδηγεῖ στή θέωση, χωρίς

ὅμως νά συγχέεται ἤ νά ταυτίζεται ἡ θεία μέ τήν ἀνθρώπινη φύση.

Ἡ πατερική διδασκαλία ξεχώρισε τή θεολογία ἀπό κάθε ἄλλη

μορφή ἐπιστήμης, γιατί θεωροῦσε πώς ἄρρητη καί ἀπαραίτητη

προϋπόθεσή της εἶναι ἡ πίστη ὡς ἡ πρωταρχική ἐμπιστοσύνη τοῦ

ἀνθρώπου στό Θεό, ὅπως αὐτή ἐκφράζεται θεσμικά ἀπό τήν Ὀρθόδοξη

Ἐκκλησία.

Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία, βασισμένη στήν πατερική παράδοση, μπόρεσε νά

ξεφύγει ἀπό τά δύο ἀνεπιθύμητα ἄκρα, τόν ἀκαδημαϊσμό καί τόν

εὐσεβισμό, πού δημιουργοῦνται ἀπό τήν ἀνθρώπινη σκέψη χωρίς ὅμως

πίστη καί ἀπό τήν πίστη χωρίς ὅμως σκέψη.

Ἡ λογική ἱκανότητα τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι ἱκανή ἀπό μόνη της νά

προσεγγίσει τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, ἀπαραίτητη εἶναι ἡ πίστη ἡ ὁποία

προϋποθέτει σχέση καί συμμετοχή στή ζωή τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἡ σχέση

καθιστᾶ μέτοχο τόν ἄνθρωπο στή γνώση τοῦ Θεοῦ.

Ὁ ἄνθρωπος δέν κατέχει, ἀλλά συμμετέχει στή γνώση τοῦ Θεοῦ, πάντα

σύμφωνα μέ αὐτό πού Αὐτός τοῦ ἀποκαλύπτει καί πού εἶναι ἄμεσα

ἐξαρτημένο ἀπό τόν προσωπικό του ἀγώνα γιά τελείωση.

Ἡ γνώση τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά ἑρμηνευθεῖ μέ δύο

τρόπους:

Α) ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ ὡς κατοχή τοῦ Θεοῦ στηρίζεται στήν

ἀνθρώπινη δύναμη τοῦ μυαλοῦ, μέ ἀποτέλεσμα ὁ ἄνθρωπος νά

χρησιμοποιεῖ αὐτή τή γνώση ὡς δύναμη γιά τό δικό του συμφέρον καί νά

καθίσταται κατακτητής, ἀποικιοκράτης καί ἐκμεταλλευτής·

Β) ἡ γνώση ὡς μετοχή στή θεία ἀλήθεια, ὅπως αὐτή ἀποκαλύπτεται

ἀπ’ τό Θεό στόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος τότε καθίσταται κοινωνός τοῦ

Θεοῦ. Ἐπικοινωνεῖ μαζί Του καί συμμετέχει στή ζωή Του. Ἡ γνώση αὐτή

προϋποθέτει ἕνωση μέ τό Θεό. Οἱ δύο ἀντίθετες φύσεις ἑνώνονται καί

κοινωνοῦν. Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά γνωρίσει τό διαφορετικό του, τόν

Ἄλλο· καλεῖται ἀπ’ τό Θεό νά συσχετιστεῖ μαζί Του, νά ἐπικοινωνήσει μέ

Αὐτόν.

Αὐτή ἡ συμμετοχή στή γνώση τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ αὐτοπεριορίζει

τήν ἀνθρώπινη ἱκανότητα νά ἀντιληφθεῖ κάποιος μόνος του τό Θεό. Ὁ

ἄνθρωπος διατυπώνει μερικῶς, καί πάντα χωρίς νά ἐξαντλεῖ, τήν ἀλήθεια

πού τοῦ ἀποκαλύπτει ὁ Θεός, ὅταν βρίσκεται σέ κοινωνία μαζί Του.

Καλή Τεσσαρακοστή!

Πρωτοπρεσβύτερος

Ἰωάννης Κίτσιος

Ἐφημέριος Ἱεροῦ Ναοῦ

Ἁγίου Χαραλάμπους Περάματος

ΠΗΓΗ