«Βαβαί, πόση της γυναικός η φιλοσοφία!»

Του Σεβ. Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

Ερμηνεύοντας ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος την περικοπή της συνομιλίας του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα γυναίκα, όπως μας την παρουσιάζει ο Ευαγγελιστής Θεολόγος, στέκεται με ιδιαίτερο θαυμασμό στην στάση αυτής της γυναικός. Γράφει χαρακτηριστικά : «Πόσο ήσυχα δέχεται αυτή η γυναίκα τον έλεγχο, όταν της αποκαλύπτει ότι «πέντε γαρ άνδρας έσχες και νυν ον έχεις ουκ έστι σου ανήρ. Τούτο αληθές είρηκας»1;… Δεν αντέδρασε. Διατί; Μήπως και τους Ιουδαίους δεν ήλεγξε πολλάς φοράς και μάλιστα αυστηρότερον; Διότι δεν είναι το ίδιο να αποκαλύπτει κανείς τα απόκρυφα της ψυχής και να κάμνη φανερόν κάτι που γίνεται κρυφά. Διότι το πρώτο μεν είναι του Θεού μόνον και κανείς άλλος δεν γνωρίζει παρά μόνο εκείνος που τα έχει στην ψυχήν του. Το δεύτερον όμως είναι γνωστόν εις όλους τους οικείους… Η Σαμαρείτις όμως όχι μόνο δεν τον υβρίζει, αλλά και θαυμάζει και εκπλήσσεται και εκφράζει την γνώμην ότι είναι προφήτης. Και όμως οξύτερον ήλεγξεν αυτήν παρά τους Ιουδαίους»2.

Η περικοπή αυτή έχει να μας παρουσιάσει πάρα πολλά θέματα. Περικλείει πράγματι έναν ωκεανό θεολογίας. Θα μπορούσε να ασχοληθεί κανείς με το πνευματικόν του Θεού το οποίο παραδίδεται σ’ αυτήν την γυναίκα, με το ύδωρ το ζων, που είναι η χάρη του Θεού όπως ερμηνεύουν οι θεοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας αλλά και με πολλές άλλες πτυχές. Ο δικός μου όμως ασθενής κάλαμος θα σταθεί μόνο σε ένα σημείο της συνομιλίας του Χριστού με την Σαμαρείτιδα και ιδιαιτέρως στην πνευματική θεραπεία που της προσφέρει ο Χριστός.

Πρώτον. Αυτή η περικοπή φανερώνει το σκοπό για τον οποίο ήρθε ο Χριστός στον κόσμο και που είναι η θεραπεία του ασθενούντος ανθρώπου. «Ου γαρ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν»3 είναι η διαβεβαίωσή Του. Γι’ αυτό βλέπουμε τον Κύριο να πλησιάζει «την θηρευομένην υπό του πολεμήτορος εχθρού… και την φλεγομένην εν τοις ατοπήσασι δεινώς»4 γυναίκα, όπως ψάλλει ο ιερός υμνογράφος, και να της ομιλεί με λεπτότητα. Έτσι αγγίζει το τραύμα της ψυχής και φθάνοντας στην ιδιαίτερη πτυχή της ζωής της, τής προσφέρει την πολύτιμη θεραπεία.

Ζητεί να φέρει στην επιφάνεια την αμαρτία την οποία εκείνη απωθεί στο σκοτεινό βάθος της συνειδήσεως από ντροπή. Γι’ αυτό και απαντά «ουκ έχω άνδρα»5.

Το ίδιο όμως συμβαίνει και σ’ εμάς!

Αντιστεκόμαστε στην παρουσία του Θεού στη ζωή μας.

Αποφεύγουμε την αποκάλυψη του εσωτερικού μας κόσμου ενώπιον του Θεού.

Προσπαθούμε αυτά που σαν βαρίδια βρίσκονται στον εσωτερικό μας χώρο, να τα απωθήσουμε και να τα κρύψουμε μια για πάντα.

Όμως αυτά συνεχίζουν να υπάρχουν και να μας ελέγχουν καθημερινά· και θα εξαφανιστούν μόνον όταν εμείς τα παρουσιάσουμε και ομολογήσουμε : «εμόν το τραύμα, εμή η πληγή, εξ οικείας ραθυμίας και ουκ εξ ετέρου προσγινομένη»6. Στη ζωή μας δεν έχει καμμία σημασία και αξία να μιλούμε για το Χριστό χωρίς να συναισθανόμαστε την αμαρτωλότητά μας και να ζητάμε το έλεος του Θεού. Δεν έχει καμία αξία να αναφερόμαστε σε ορισμένες χριστιανικές ιδέες που ίσως μας συμφέρουν, όπως την κοινωνικότητα, την προσφορά της αγάπης, την αλληλοβοήθεια και τόσα άλλα, χωρίς η ψυχή μας να είναι διατεθειμένη να αλλάξει διάθεση και να συμφιλιωθεί με το Θεό δια της μετανοίας. Όσο κι αν είναι μικρά τα σφάλματά μας, αυτά συνιστούν ένα κάρφος στο μάτι μας και άρα επέρχεται αργά ή γρήγορα η τύφλωσή μας· είναι σαν ένα ψήγμα από άμμο που σφηνώνεται στο ρολόι της ζωής μας και κάνει αδύνατη την ομαλή λειτουργία της. Είναι μάταιο να αναφερόμαστε στο Χριστό χωρίς η ψυχή μας να είναι θεραπευμένη ώστε να Τον έχει μέσα της ως τον μεγάλο Ένοικο.

Προϋπόθεση όμως αυτής της θεραπείας αποτελεί η προσέγγιση του Θεού. Και δεν μπορούμε να έχουμε κοινωνία μαζί Του δια της προσευχής, χωρίς προηγουμένως να έχουμε αποκαλύψει σ’ Αυτόν, τόσο τον εσωτερικό μας προβληματισμό, όσο και τα πάθη τα οποία φωλιάζουν στο χώρο της ψυχής μας. Γι’ αυτό και η χάρη του Θεού, τις ιδιαίτερες αυτές στιγμές του διαλόγου μαζί Του, ξεσκεπάζει με διάκριση τη συμβατικότητα της ζωής μας και μας αποκαλύπτει τα τραύματά μας.

Δεύτερον. Σ’ αυτήν την περικοπή τονίζεται ιδιαιτέρως η διακριτική στάση του Χριστού απέναντι στη Σαμαρείτιδα, προκειμένου να «ζωγρήσει από αυτήν καρπόν πνευματικόν»7. Την ελέγχει διακριτικά. Χρησιμοποιεί τη θετική πλευρά της απαντήσεώς της για να διευκολύνει την ομολογία της. Σαν γιατρός την πλησιάζει με πολλή στοργή, ώστε να την θεραπεύσει. Παραμερίζει την ασάφεια, τονίζοντας ταυτόχρονα την αλήθεια. Η θεραπεία που της προσφέρει γίνεται με πολλή αγάπη και με βαθειά κατανόηση. Γι’ αυτό και εκείνη «επί τω ρήματι εκπλαγείσα και εις την πόλιν δραμούσα, τοις όχλοις επεβόα λέγουσα· δεύτε ίδετε Χριστόν, ος δωρείται τω κόσμω το μέγα έλεος»8.

«Τι έκαμεν η γυνή;» ρωτά γεμάτος θαυμασμό ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Δεν εστεναχωρήθη, ούτε Τον άφησε και έφυγε, ούτε νόμισε ότι τούτο ήταν υβριστικόν, αλλά Τον θαυμάζει περισσότερον και επιμένει περισσότερον… Και πρόσεχε την σύνεσιν αυτής! Δεν έτρεξε αμέσως, αλλά εξετάζει ακόμη και θαυμάζει… Δεν Τον ερωτά τίποτα το γήινον, ούτε περί σωματικής υγείας, ούτε περί χρημάτων, ούτε περί πλούτου, αλλά αμέσως περί δογμάτων»9.

Να ένας τρόπος για να πλησιάσουμε τους ανθρώπους! Δεν μπορούμε και δεν έχουμε το δικαίωμα να απευθυνόμαστε σε αυτούς με οργίλο ύφος παρά μόνο παρακλητικά και θεραπευτικά. Να χρησιμοποιούμε την προσοχή, την προσευχή και την λεπτότητα. Δεν πρέπει να είμαστε απότομοι, αδέξιοι και πολλές φορές πικροί και δύσκολοι. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε ούτε λέξεις σκληρές, ούτε ένα ύφος υποκριτικό, πολύ δε περισσότερο γεμάτο με υπονοούμενα φαρμακερά που τραυματίζουν το συνάνθρώπο μας.

Δυστυχώς όμως, η αγάπη μας δεν είναι ανυπόκριτος όπως αυτήν τη συναντούμε στην περίπτωση της μοιχαλίδος αυτής γυναικός και στα ιερά κείμενα των Αγίων μας. Προσπαθούμε να ερεθίσουμε την πληγή, να διαπομπεύσουμε τον άνθρωπο, να τον ευτελίσουμε στα μάτια των συνανθρώπων, και όχι να επουλώσουμε την πληγή. Και το πιο τραγικό στην περίπτωση αυτή είναι ότι προσπαθούμε να κρύψουμε τα σφάλματα του εαυτού μας και να παρουσιάσουμε τα σφάλματα των άλλων ή να φορτώσουμε τα δικά μας σε άλλους. Δεν θα πρέπει ποτέ να λησμονούμε αυτό που έλεγε ο Γέροντας Αιμιλιανός ο Σιμωνοπετρίτης : «Αν δεν μπορείς να γίνεις άγιος, τουλάχιστον να συμπεριφέρεσαι με ευγένεια και με λεπτότητα». Αυτό μας παρέδωσε ο Χριστός. Αυτό μας συνιστούν οι Άγιοι της Εκκλησίας μας.

Θα παρατηρήσει για τη Σαμαρείτιδα εύστοχα και επίκαιρα ο Ιερός Χρυσόστομος : «Βλέπεις πώς η γυναίκα αυτή έγινε υψηλοτέρα κατά νουν; Διότι ενώ εφρόντισε δια να σβήσει τη δίψα της, τώρα ερωτά περί δογμάτων… Ας εντραπούμε λοιπόν… Γυνή που είχε πέντε άνδρας και επί πλέον ήτο Σαμαρείτις, δεικνύει τόσην προθυμίαν περί των δογμάτων… Ημείς όμως όχι μόνον δεν ερωτώμεν περί δογμάτων, αλλ’ είμεθα εις όλα αδιάφοροι και αμελείς. Δι’ αυτό έχουν παραμεληθεί τα πάντα. Διότι, ερωτώ, ποίος από σας, ευρισκόμενος εις την οικίαν του, έπιασε εις τα χέρια του χριστιανικόν βιβλίον και εμελέτησε τα αναγραφόμενα και ηρεύνησε την Γραφήν;… Αλλά και αυτοί οι ολίγοι που έχουν βιβλία, ομοιάζουν με εκείνους που δεν έχουν, διότι τα φυλάσσουν αφού τα έδεσαν και τα ετοποθέτησαν εις τα κιβώτια. Και όλη η φροντίς των εξαντλείται γύρω από την λεπτότητα των μεμβρανών και την ωραιότητα των γραμμάτων και όχι δια την ανάγνωσιν… Τόσον απέραντος είναι η κενοδοξία των. Διότι δεν ακούω ότι εφιλοτημήθη κανείς να διαβάση τα γραφόμενα, αλλ’ ότι επιγράφει τα βιβλία του με χρυσά γράμματα»10. Τι θα έλεγε άραγε σήμερα ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος βλέποντας το κατάντημα της σημερινής κοινωνίας, ιδιαιτέρως από την απουσία της παιδείας του Θεού και παράλληλα την κατάχρηση της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας; …

Η Σαμαρείτις , που από σκεύος του διαβόλου έγινε σκεύος της εκλογής του Θεού, η περίφημος Ισαπόστολος Φωτεινή, ας μας βοηθήσει με τις πρεσβείες της στο θρόνο του Θεού να πραγματοποιήσουμε τη δική μας προσέγγιση στο πρόσωπο του Χριστού. Να αναγνωρίσουμε τη λυτρωτική Του παρουσία, ώστε το φως του προσώπου Του να υπερκαλύψει το σκότος των παθών και να μας χαρίσει «το ύδωρ το ζων το αλλόμενον εις ζωήν αιώνιον»11 που είναι η θεία Χάρη : ό,τι πιο σπουδαίο και μεγάλο μπορούμε να ζητήσουμε για τον εαυτό μας, προκειμένου να εισέλθουμε στη Βασιλεία των Ουρανών.

1. Ιω. 4,18

2. Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Λόγος ΛΒ’ (Ιω. 4,13-20), ΕΠΕ 13Α,19-21

3. Μτθ. 9,13

4. Δοξαστικό Εσπερινού Κυριακής της Σαμαρείτιδος

5. Ιω. 4,17

6. Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, «Κλίμαξ», Λόγος Δ’, Περί υπακοής, 56

7. πρβλ. Στιχηρό ιδιόμελο Εσπερινού Κυριακής της Σαμαρείτιδος

8. αυτόθι

9. Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Λόγος ΛΒ’ (Ιω. 4,13-20), ΕΠΕ 13Α,23

10. ο.π., σελ. 25

11. πρβλ. Ιω. 4,14