Συναξαριστής 14ης Σεπτεμβρίου

Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης

Τῷ αὐτῷ μηνὶ ΙΔ΄, ἡ Ὕψωσις τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ.

Τὰς ἐν λάρυγγι Σῶτερ ὑψώσεις φέρει,

Ὑψούμενον βλέπουσα σὸν Σταυρὸν κτίσις.

Ὑψώθη δεκάτῃ Σταυροῦ ξύλον ἠδὲ τετάρτῃ.

Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας καὶ Ἰσαπόστολος, πρῶτος ἀνάμεσα εἰς τοὺς βασιλεῖς τῆς παλαιᾶς Ῥώμης, ἐδέξατο τὸν Χριστιανισμόν. Οὗτος λοιπὸν ἔχωντας πόλεμον, καθὼς μὲν λέγουσί τινες, ἐν τῇ Ῥώμῃ κατὰ Μαγνεντίου· καθὼς δὲ ἄλλοι λέγουσιν, ἐν τῷ ποταμῷ τοῦ Δουνάβεως κατὰ τῶν Σκυθῶν·[1] βλέπωντας δὲ τὸ στράτευμα τῶν ἐχθρῶν, πῶς ἦτον περισσότερον ἀπὸ τὸ ἐδικόν του, εὑρίσκετο εἰς ἀπορίαν καὶ φόβον. Ὅθεν εἰς τοιαύτην κατάστασιν εὑρισκομένου, ἐφάνη κατὰ τὸ μεσημέριον τύπος Σταυροῦ εἰς τὸν οὐρανόν, σημειούμενος δι᾿ ἀστέρων. Καὶ τριγύρω εἰς τὸν Σταυρὸν ἐφάνηκαν γράμματα, τυπούμενα καὶ αὐτὰ δι᾿ ἀστέρων μὲ ῥωμαϊκά, ἤτοι λατινικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα ἔλεγον οὕτω· «Ἐν τούτῳ Νίκα».[2]

Παρευθὺς λοιπὸν κατασκευάσας ἕνα Σταυρόν, ὅμοιον μὲ ἐκεῖνον, ὁποῦ ἐφάνη εἰς τὸν οὐρανόν, ἐπρόσταξε νὰ προπορεύεται ἔμπροσθεν τοῦ στρατεύματος. Ἔπειτα συμπλέκεται μὲ τοὺς ἐχθρούς, καὶ τούτους κατὰ κράτος νικᾷ, ὥστε ὁποῦ, οἱ περισσότεροι μὲν ἀπὸ ἐκείνους, ἐθανατώθησαν. Οἱ δὲ ἄλλοι, ἔφυγον ἀπὸ τὸν φόβον τους. Ὅθεν ἐκ τοῦ θαύματος τούτου ἐννοήσας τὴν δύναμιν τοῦ Σταυρωθέντος, καὶ πιστεύσας, ὅτι οὗτος μόνος εἶναι ἀληθὴς Θεός, ἐβαπτίσθη μὲ τὴν μητέρα του.[3]

Τότε λοιπὸν στέλλει τὴν αὑτοῦ μητέρα Ἑλένην εἰς Ἱεροσόλυμα, ἕνα μέν, διὰ νὰ προσκυνήσῃ καὶ λαμπρότατα νὰ τιμήσῃ τὸν ζωοποιὸν Τάφον τοῦ Κυρίου, καὶ τοὺς λοιποὺς Ἁγίους Τόπους. Καὶ ἄλλο δέ, διὰ νὰ ζητήσῃ μὲ σπουδὴν νὰ εὕρῃ τὸν τίμιον Σταυρὸν τοῦ Θεανθρώπου Σωτῆρος. Διὰ τὸν ὁποῖον μὲ πόθον ζέοντα ἐρευνήσασα, εὗρεν αὐτὸν κεκρυμμένον. Ὁμοίως εὑρῆκε καὶ τοὺς ἄλλους δύω σταυρούς, εἰς τοὺς ὁποίους ἐσταυρώθησαν οἱ δύω λῃσταί. Εὗρε δὲ πρὸς τούτοις καὶ τοὺς ἥλους.[4] Ἐπειδὴ δὲ ἡ βασίλισσα εὑρίσκετο εἰς ἀπορίαν, ποῖος ἀπὸ τοὺς τρεῖς εἶναι ὁ Σταυρὸς τοῦ Κυρίου. Τούτου χάριν διὰ τοῦ θαύματος, ὁποῦ ἔγινεν εἰς τὴν ἀποθανοῦσαν χήραν γυναῖκα, ἥτις ἀνέστη εὐθὺς ὁποῦ ἤγγισεν εἰς τὸν Σταυρὸν τοῦ Κυρίου, διὰ τούτου, λέγω, ἐγνώρισεν αὐτόν. Οἱ γὰρ ἄλλοι δύω σταυροὶ τῶν λῃστῶν, οὐδὲν τοιοῦτον θαῦμα ἐποίησαν.[5]

Συναξαριστής 14ης Σεπτεμβρίου

Τότε λοιπὸν ἠσπάσατο καὶ προσεκύνησε τὸν τίμιον Σταυρὸν μετὰ πολλῆς εὐλαβείας καὶ πίστεως, τόσον ἡ βασίλισσα Ἑλένη, ὅσον καὶ ὅλη ἡ μετ᾿ αὐτῆς σύγκλητος τῶν ἀρχόντων. Ἐπειδὴ δὲ ἐζήτει καὶ ὅλος ὁ λαὸς τῶν Χριστιανῶν νὰ προσκυνήσῃ καὶ νὰ ἀσπασθῇ αὐτόν, δὲν ἦτον δὲ δυνατὸν νὰ ἐπιτύχῃ τοῦ ποθουμένου διὰ τὸ πολὺ πλῆθος: τούτου χάριν ἐζήτησαν κατὰ δεύτερον λόγον, κᾂν νὰ ἰδοῦν μόνον τὴν γλυκυτάτην θεωρίαν τοῦ τιμίου Σταυροῦ, καὶ ἔτζι διὰ μόνης τῆς θεωρίας νὰ εὐχαριστήσουν τὸν πρὸς αὐτὸν πόθον τους. Ὅθεν ὁ τότε μακαριώτατος Πατριάρχης τῶν Ἱεροσολύμων Μακάριος, ἀνέβη ἐπάνω εἰς τὸν ἄμβωνα, καὶ σηκώσας ὑψηλὰ μὲ τὰς δύω του χεῖρας τὸν τίμιον Σταυρόν, ἔδειξεν αὐτὸν φανερῶς εἰς ὅλους τοὺς ὑποκάτω εὑρισκομένους Χριστιανούς. Οἵτινες εὐθὺς ὁποῦ τὸν εἶδον, ἐφώναξαν ἀπὸ καρδίας ὅλοι ὁμοῦ τὸ «Κύριε ἐλέησον». Ἀπὸ τότε λοιπὸν ἐπρόσταξαν οἱ θειότατοι καὶ θεόπνευστοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, νὰ ἑορτάζουν ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ κατὰ τὴν σήμερον ἡμέραν, τὴν τιμίαν ταύτην καὶ παγκόσμιον Ὕψωσιν τοῦ θείου Σταυροῦ, εἰς δόξαν τοῦ ἐν αὐτῷ προσηλωθέντος Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμῶν.[6] (Τὴν κατὰ πλάτος τοῦ Σταυροῦ διήγησιν, ὅρα εἰς τὸν Νέον Θησαυρόν, καὶ εἰς τὴν Σαγήνην, καὶ εἰς τοὺς Μαργαρίτας, καὶ εἰς τὸν Ποιμενικὸν Αὐλὸν καὶ εἰς τὸν Κωφόν).

***

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἐκοιμήθη καὶ ἐν Κυρίῳ ἀνεπαύσατο, ὁ ἐν Ἁγίοις Πατὴρ ἡμῶν Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Διὰ δὲ τὴν παροῦσαν μεγάλην ἑορτὴν τοῦ τιμίου Σταυροῦ, μετετέθη ἡ θεία τούτου μνήμη κατὰ τὴν τρισκαιδεκάτην τοῦ Νοεμβρίου μηνός, ὡς ἄν, οἶμαι, λαμπρῶς καὶ τελείως ἡ ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τοῦ Χρυσοστόμου ἑορτάζοιτο.

***

Μνήμη τῆς εὐσεβεστάτης βασιλίσσης Πλακίλλης, συζύγου γενομένης τοῦ εὐσεβεστάτου βασιλέως Θεοδοσίου τοῦ μεγάλου.

Φθαρτὸν λιποῦσα στέμμα γῆς ἡ Πλακίλλα,

Ἐν οὐρανοῖς ἄφθαρτον εὑρίσκει στέφος.

Αὕτη, ἀγκαλὰ καὶ ἦτον γυνὴ τοῦ εὐσεβεστάτου βασιλέως Θεοδοσίου τοῦ μεγάλου τοῦ ἐν ἔτει τοθ΄ [379] βασιλεύσαντος, καὶ εἶχε τὴν ἐπὶ γῆς βασιλείαν, μὅλον τοῦτο ἠγάπα καὶ ἐπεθύμει νὰ ἀποκτήσῃ περισσότερον τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν. Διότι δὲν ἔκαμεν αὐτὴν νὰ ὑπερηφανευθῇ, τὸ ὕψος τῆς ἐπιγείου βασιλείας ὁποῦ εἶχεν. Ἀλλὰ μᾶλλον ἐταπείνονε, καὶ ἄναπτεν αὐτὴν εἰς τὸν πόθον τῆς Οὐρανίου Βασιλείας. Ὅσον γὰρ μεγάλη ἦτον ἡ εὐεργεσία, ὁποῦ ἐχάρισεν εἰς αὐτὴν ὁ Θεός, τόσον καὶ αὐτὴ ἔδειξε μεγάλην ἀγάπην εἰς τὸν εὐεργέτην αὑτῆς Θεόν.

Διὰ τοῦτο ἡ ἀοίδιμος, μὲ διαφόρους τρόπους ἐφρόντιζε νὰ ἐπισκέπτεται τοὺς ἀσθενεῖς, καὶ τοὺς ἔχοντας τὰ μέλη τοῦ σώματος βεβλαμμένα καὶ μισερά. Ἐπισκέπτετο δὲ τοὺς τοιούτους ἀσθενεῖς, χωρὶς νὰ ἔχῃ μαζί της ὑπηρέτας καὶ δούλους καὶ δορυφόρους, καθὸ βασίλισσα ὁποῦ ἦτον. Ἀλλὰ τούτους νοσοκομοῦσα μόνη μὲ τὰ ἴδιά της χέρια, πηγαίνουσα μὲν εἰς τὰ ὁσπήτιά των, δίδουσα δὲ εἰς τὸν καθ᾿ ἕνα ἐκεῖνα, ὁποῦ τοῦ ἐχρειάζοντο. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ ξενοδοχεῖα τῆς Ἐκκλησίας περιπατοῦσα ἡ μακαρία, ὑπηρέτει τοὺς κλινήρεις, μόνη της πιάνουσα τὸ τζουκάλι καὶ μαγειρεύουσα δι᾿ αὐτούς, μόνη της γευομένη ἀπὸ τὸ ζωμί, διὰ νὰ δοκιμάσῃ τὸ φαγητόν τους, μόνη της πλύνουσα τὸ ποτήριον τῶν ἀρρώστων, καὶ μόνη της κάμνουσα ὅλα τὰ ἄλλα ἔργα, ὅσα εἶναι ἴδια τῶν δούλων καὶ δουλευτριῶν. Εἰς ἐκείνους δέ, ὁποῦ ἐζήτουν νὰ ἐμποδίσουν αὐτήν, καὶ νὰ κάμουν αὐτοὶ τὴν ὑπηρεσίαν τῶν ἀρρώστων, ἔλεγε ταῦτα τὰ ἀξιομνημόνευτα λόγια. Εἰς μὲν τὴν βασιλείαν ὁποῦ ἔχω, πρέπει νὰ διαμοιράζῃ εἰς τοὺς πτωχοὺς τὸ χρυσίον καὶ τὸ ἀργύριον. Εἰς ἐμένα δὲ πάλιν τὴν βασίλισσαν, πρέπει νὰ προσφέρω εἰς τὸν Θεὸν τὴν διὰ τοῦ σώματός μου ὑπηρεσίαν, εὐχαριστοῦσα, διατὶ μοὶ ἐχάρισε τὴν βασιλείαν ταύτην.

Εἰς δὲ τὸν ὁμόζυγόν της βασιλέα Θεοδόσιον, ἐσυνείθιζε νὰ λέγῃ συχνάκις. Πάντοτε, ὦ ἄνδρα μου, πρέπει νὰ συλλογίζεσαι, τί ἤσουν πρὸ τοῦ νὰ γένῃς βασιλεύς, καὶ τί εἶσαι τώρα. Διατὶ, ἐὰν αὐτὰ ἐνθυμῆσαι, δὲν θέλεις γένῃς εἰς τὸν εὐεργέτην σου Θεὸν ἀχάριστος. Ἀλλὰ θέλεις κυβερνήσεις κατὰ νόμους τὴν βασιλείαν, ὁποῦ αὐτός σοι ἐχάρισε. Καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπον θέλεις εὐχαριστήσεις τὸν χαρίσαντά σοι τὴν βασιλείαν. Τοιαῦτα λόγια μεταχειριζομένη πάντοτε ἡ ᾀείμνηστος βασιλίς, ἐπρόσφερεν αὐτὰ εἰς τὰ καλὰ σπέρματα τῆς ἀρετῆς τοῦ ἀνδρός της, ὡσὰν ἕνα πότισμα κάλλιστον καὶ ἁρμοδιώτατον.

Μὲ τοιοῦτον λοιπὸν τρόπον ἐδίδασκεν ἀκριβῶς τοὺς νόμους τοῦ Θεοῦ, τόσον τὸν ἑαυτόν της, ὅσον καὶ τὸν ἄνδρα της. Ὅθεν δουλεύουσα τὸν Θεὸν εἰς ὅλην της τὴν ζωὴν μὲ ἐγκράτειαν, μὲ προσευχήν, μὲ κακοπάθειαν γενναίαν, μὲ τὴν πρὸς πᾶντας ἱλαρότητα, καὶ μὲ τὴν συμπάθειαν τῶν δεομένων πτωχῶν, οὕτω παρέδωκε τὸ πνεῦμά της εἰς ὃν ἐδούλευε Θεόν, πρὸ τοῦ νὰ ἀποθάνῃ ὁ ἄνδρας της. Τόσην δὲ ἀγάπην ἔδειξεν εἰς αὐτὴν καὶ μετὰ τὸν θάνατόν της, ὁ βασιλεὺς καὶ ὁμόζυγος αὑτῆς Θεοδόσιος, ὥστε ὁποῦ, ἐπειδὴ οἱ Ἀντιοχεῖς, κινηθέντες ἀπὸ ἕνα ἄγριον καὶ πονηρὸν δαίμονα, ἐθυμώθησαν ἐναντίον τῶν βασιλικῶν ἀνδριάντων, καὶ τὸν χάλκινον ἀνδριάντα τῆς πανευφήμου Πλακίλλης ταύτης κατεκρήμνισαν, καὶ ἔσυραν ἀτίμως αὐτὸν εἰς πολὺ μέρος τῆς πόλεως. Τόσην, λέγω, ἀγάπην ἔδειξεν εἰς αὐτὴν τότε, ὥστε ὁποῦ ἐθυμώθη μεγάλως διὰ τὴν ἀτιμίαν ταύτην, καθὼς ἦτον καὶ πρέπον νὰ θυμωθῇ. Καὶ ἐσήκωσε τὰ προνόμια τῆς πόλεως Ἀντιοχείας, καὶ ἐφοβέρισεν, ὅτι θέλει κατακαύσει αὐτήν, καὶ ὅτι ἀπὸ πόλιν, θέλει τὴν μετασκευάσει χωρίον.[7]

Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ὅσιος Μακεδόνιος, ὁ ὁποῖος τότε ἀσκήτευεν εἰς τοὺς πόδας τοῦ ἐν Ἀντιοχείᾳ βουνοῦ, ἔγραψεν εἰς τὸν βασιλέα καὶ ἐσυμβούλευεν αὐτὸν νὰ παύσῃ τὴν ὀργήν του, διὰ τοῦτο ἐπαρακινήθη νὰ ἀποκριθῇ πρὸς αὐτὸν ὁ βασιλεὺς ταῦτα. Δὲν ἔπρεπεν, ὦ πάτερ, διατὶ ἐγὼ ἔσφαλα εἰς τοὺς Ἀντιοχεῖς, αὐτοὶ νὰ δείξουν τόσην ὕβριν καὶ ἀτιμίαν μετὰ θάνατον, εἰς μίαν τοιαύτην γυναῖκα, ἥτις ἦτον ἀξιωτάτη κάθε ἐπαίνου καὶ τιμῆς. Ἐναντίον γὰρ εἰς ἐμένα ἔπρεπεν οἱ Ἀντιοχεῖς νὰ ἁρματώσουν τὸν θυμόν τους, καὶ ὄχι κατ᾿ ἐκείνης.

Μετὰ ταῦτα ὅμως ὠφελήθη ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ἀπὸ τὰς εἰρημένας ἀγαθὰς συμβουλὰς τῆς μακαρίας συζύγου του Πλακίλλης, εἰς τὸ νὰ κρατῇ τὸν θυμόν, καὶ νὰ νικᾷ τὴν ὀργήν του, καθὼς θέλει δείξει τὸ ἀκολούθως ῥηθησόμενον. Διότι εἰς καιρὸν ὁποῦ ὁ βασιλεύς, ἔπρεπε νὰ ἐκδικήσῃ μὲ μεγάλας τιμωρίας τοὺς Ἀντιοχεῖς, διὰ τὴν τόσην ἀτιμίαν ὁποῦ ἔδειξαν εἰς τοὺς βασιλικοὺς ἀνδριάντας, καὶ εἰς καιρὸν ὁποῦ ἔπρεπε νὰ τοὺς ἀφανίσῃ ἐξολοκλήρου, αὐτὸς ὅμως ἐνθυμούμενος τὰ ἀνωτέρω λόγια τῆς γυναικός του, καὶ τὸν νόμον, τὸν ὁποῖον ἐνομοθέτησεν εἰς αὐτὸν ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος ὁ Μεδιολάνων· αὐτά, λέγω, ἐνθυμούμενος, ἐφοβέρισε μὲν μόνον διὰ νὰ ἀφανίσῃ τὴν πόλιν τῶν Ἀντιοχέων, ἀλλὰ πάλιν ἐφέρθη εἰς αὐτοὺς ἥμερα καὶ φιλάνθρωπα.

***

Μνήμη τῆς ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς Ἕκτης Συνόδου τῶν Ἁγίων ἑκατὸν ἑβδομήκοντα Πατέρων, τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει κατὰ τῶν Μονοθελητῶν συνελθόντων.

Ὑπόστασιν μὲν τοῦ Θεανθρώπου μίαν,

Διττὰς δὲ γνῶθι καὶ θελήσεις καὶ φύσεις.

Ἕτερον.

Σέβειν θελήσεις τοῦ Θεανθρώπου δύω,

Ἕκτη διδάσκει πληθὺς εὐσεβοφρόνων.

Αὕτη ἡ ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Ἕκτη Σύνοδος ἐσυναθροίσθη ἐν τῷ τρούλλῳ τοῦ παλατίου τῷ λεγομένῳ Ὠάτῳ, ἐπὶ τῆς βασιλείας Κωνσταντίνου τοῦ Πωγωνάτου, τοῦ ὄντος πατρὸς[8] Ἰουστινιανοῦ τοῦ δευτέρου τοῦ καλουμένου ῥινοτμήτου, ἐν ἔτει χπ΄ [680]. Καὶ ὁ μὲν Πύρρος (ἢ παρ᾿ ἄλλοις Σέργιος) ἦτον Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως· ὁ δὲ Ἀγάθων, ἦτον Πάπας τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης. Αὕτη λοιπὸν ἤλεγξε καὶ ἀναθέματι καθυπέβαλε Σέργιον, Πύρρον, Πέτρον καὶ Παῦλον τοὺς τῆς Κωνσταντινουπόλεως Πατριάρχας· Μακάριον (ἢ παρ᾿ ἄλλοις Μακρόβιον) τὸν Ἀντιοχείας· Κῦρον Ἀλεξανδρείας· Ὀνώριον τὸν Ῥώμης· Στέφανον καὶ Πολυχρόνιον, καὶ Θεόδωρον τὸν τῆς Φαρὰν Ἐπίσκοπον, καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς, οἵτινες ἐδογμάτιζον ἀσεβῶς ἐπὶ Χριστοῦ, μίαν θέλησιν, καὶ μίαν ἐνέργειαν.

Ἐκ τούτου δὲ τοῦ πονηροῦ δόγματος, ἐκαταβίβαζον εἰς πάθος τὸ ἀπαθὲς τῆς Θεότητος, καὶ εἰς ἄλλας πολλὰς ἀτοπίας κατεκρημνίζοντο. Ἐδογμάτισε δὲ ἡ αὐτὴ Σύνοδος, νὰ φρονοῦμεν καὶ νὰ σεβώμεθα ἐπὶ Χριστοῦ, μίαν μὲν ὑπόστασιν τῆς Θεότητος καὶ τῆς ἀνθρωπότητος, δύω δὲ φυσικὰς θελήσεις καὶ ἐνεργείας. Καθότι καὶ αἱ δύω φύσεις ἐν τῷ ἑνὶ Χριστῷ, ἐφυλάχθησαν ἄτρεπτοι καὶ ἀσύγχυτοι. Καὶ ποτὲ μέν, ἡ μία φύσις, ποτὲ δὲ ἡ ἄλλη ἐπεδείξατο τὴν ἐδικήν της θέλησιν καὶ ἐνέργειαν. Ἡ δὲ τῶν Κανόνων ἔκδοσις, ἔγινεν ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ τοῦ ῥινοτμήτου, τοῦ υἱοῦ τοῦ Κωνσταντίνου τούτου. Καὶ ὅρα περὶ τούτου ἐν τῷ ἡμετέρῳ Κανονικῷ, σελ. 146.

***

Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Πάπα.

Ἡδεῖτο Πάπας πρὸς τὰ στίγματα στένειν,

Βοηθὸν ἐγγὺς τὸν Θεὸν κεκτημένος.

Οὗτος ἦτον εἰς τοὺς χρόνους Μαξιμιανοῦ βασιλέως, καὶ Μάγνου ἡγεμόνος, πόλεως Λαράνδου τῆς ἐπαρχίας Λυκαόνων. Ὁ δὲ τρόπος τῆς μαρτυρίας αὐτοῦ, εἶναι ποικίλος καὶ πολυειδής. Διότι, ἔλαβε μέν, πληγὰς εἰς τὰ σιαγόνια, ὑπέφερε δέ, κρεμασμοὺς καὶ ξεσχισμοὺς ἀπὸ ὀνύχια σιδηρένια, ἔλαβε καρφώσεις ὑποδημάτων σιδηρῶν, καὶ ἀναγκάσθη νὰ τρέχῃ μὲ αὐτά. Καὶ ἔτζι μὲ τὰ τοιαῦτα βάσανα, παρέδωκεν ὁ μακάριος τὴν ψυχήν του εἰς χεῖρας Θεοῦ.[9]

***

Ὁ Ἅγιος Μάρτυς Θεοκλῆς ξίφει τελειοῦται.

Πρὸς κλῆσιν ἥκει καὶ Θεοκλῆς τὴν ἄνω,

Ἔχων ὄχημα τὴν τομὴν τὴν ἐκ ξίφους.

***

Ὁ Ἅγιος Βαλεριανὸς τὸ νήπιον, ξίφει τελειοῦται.

Βαλεριανῷ τῷ μικρῷ Θεὸς μέγας,

Ἐν οὐρανῷ δέδωκε πάμμεγα στέφος.

***

Ὁ Ἅγιος νέος Ὁσιομάρτυς Μακάριος, ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ μαρτυρήσας κατὰ τὸ ἔτος ͵αφκζ΄ [1527], ὁ καὶ μαθητὴς χρηματίσας τοῦ Ἁγίου Νήφωνος τοῦ Κωνσταντινουπόλεως, ξίφει τελειοῦται.[10]

Μακάριος σὺ καὶ μακάρων εἰς τόπον,

Θανὼν ἀπῆλθες διὰ τοῦ μαρτυρίου.

Ταῖς τῶν σῶν Ἁγίων πρεσβείαις Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐλέησον ἡμᾶς.

Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, Τόμος Α´, Εκδόσεις Δόμος, 2005.

[1] Ἡ ἀκριβεστέρα ὅμως καὶ ἀληθεστέρα δόξα, ἡ παρὰ τοῖς περισσοτέροις ἐπικρατοῦσα, εἶναι αὐτή, ὅτι ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, οὐχὶ κατὰ Μαγνεντίου εἶχε τὸν πόλεμον, οὐδὲ κατὰ Σκυθῶν, ἀλλὰ κατὰ Μαξεντίου. Καὶ οὐχὶ ἐν τῷ ποταμῷ τοῦ Δουνάβεως, ἀλλὰ ἐν τῇ Ἰταλίᾳ ἐκροτήθη ὁ πόλεμος, ἐπάνω τῆς Βολβίας ἢ Μολβίας γεφύρας. Ἐπειδὴ γὰρ ὁ Μαξέντιος ἐμεταχειρίζετο τὴν αὐτοκρατορικὴν ἐξουσίαν ἐν τῇ Ἰταλίᾳ, καὶ ἦτον σκληρότατος διώκτης τῶν Χριστιανῶν: τούτου χάριν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἠθέλησε νὰ ἐξολοθρεύσῃ αὐτόν. Ὅθεν πρὶν νὰ ἔμβῃ εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰταλίας, εὑρισκόμενος εἰς διαλογισμούς, ποῖον Θεὸν νὰ ἐπικαλεσθῇ βοηθὸν εἰς τὸν πόλεμον· εἰδωλολάτρης γὰρ ἦτον, πλὴν ἔκλινεν εἰς τὸν Χριστιανισμόν· ἕνα μέν, καθότι ὁ Φιρμιλιανὸς Λακτάντιος σοφώτατος ὤν, καὶ εἷς τῶν φυλάκων τῆς ἐν Ῥώμῃ βασιλικῆς βιβλιοθήκης, ἐκ τῆς ἀναγνώσεως τῶν βιβλίων τῶν Σιβυλλῶν καὶ τῶν ἁπανταχοῦ χρηστηρίων τῶν φανερῶς διαγγελλόντων, ὅτι ὁ Χριστός ἐστι Θεός, φωτισθείς, ἐπίστευσε τῷ Χριστῷ. Καὶ δὴ καὶ τῷ Κρίσπῳ τῷ υἱῷ τοῦ Κωνσταντίνου διδάσκαλος ἐγένετο τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως. Ὁ δὲ Κρίσπος πάλιν ἐφανέρωσε τὰς βίβλους ταύτας τῷ πατρὶ αὑτοῦ Κωνσταντίνῳ, καὶ πολύ τι ὠφέλησεν αὐτὸν εἰς τὸ πιστεῦσαι τῷ Χριστῷ, ὡς λέγει τοῦτο Γεννάδιος ὁ Σχολάριος ἔν τινι ἀνεκδότῳ διαλέξει μετὰ στρατιώτου τινός, πεμφθέντος παρὰ τοῦ βασιλέως τῶν Ἀγαρηνῶν ἐρωτῆσαι αὐτόν.

Τοῦτο δέ, καὶ διατὶ κατὰ τὸν Μελέτιον, εἶδεν ὅτι ὁ πατήρ του ἔζησεν εὐτυχῶς, ἐπειδὴ ἀπεστρέφετο τὴν τῶν Ἑλλήνων θρῃσκείαν. Εἰς τοιούτους, λέγω, διαλογισμοὺς εὑρισκόμενος ὁ Ἰσαπόστολος, καὶ μάλιστα διατὶ, ὁ Μαξέντιος μέν, εἶχε στράτευμα ἑκατὸν ἐννενῆντα χιλιάδας, αὐτὸς δὲ εἶχε πολὺ ὀλιγώτερον. Ἕνα μεσημέρι ἐπεριπάτει μὲ τοὺς ἀρχιστρατήγους του. Καὶ εἰς καιρὸν ὁποῦ ἦτον ὁ οὐρανὸς καθαρός, βλέπει μὲ τοὺς σὺν αὐτῷ, ἕνα στύλον φωτὸς εἰς σχῆμα Σταυροῦ. Εἰς τὸν ὁποῖον ἦτον καὶ γράμματα λέγοντα, ἐν τούτῳ νίκα: ἤτοι ἐν τῇ δυνάμει τοῦ σημείου τούτου θέλεις νικήσεις. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἠκολούθησεν, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν νύκτα ἐκείνην βλέπει ἐν ὁράματι τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν λέγοντα, νὰ κατασκευάσῃ μίαν σημαίαν παρομοίαν μὲ τὸν τύπον τοῦ φανέντος Σταυροῦ, καὶ νὰ τὴν βάλῃ εἰς τὴν λόγχην του, καὶ οὕτω θέλει κατατροπώσει τοὺς ἐχθρούς. Ὅθεν τοῦτο ποιήσας ἐνίκησε τὸν Μαξέντιον. Ὁ δὲ Μαξέντιος νικηθείς, ἠθέλησε νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς Ῥώμην. Καὶ ὅταν ἐπέρνα τὴν γέφυραν τοῦ ποταμοῦ Τίβερι, ἔπεσεν αὕτη. Ὅθεν πεσὼν καὶ αὐτός, ἐπνίγη μὲ τὸ ἄλογόν του εἰς τὸν ποταμόν, καὶ οὕτως ἔδωκε κακὸν τέλος, ὕστερον ἀφ᾿ οὗ ἐβασίλευσεν εἰς Ἰταλίαν χρόνους ἕξ. Ὅρα τὸν Μελέτιον, Ἐκκλ. Ἱστορ., τόμῳ α΄, σελ. 298. Ὁμοίως ὅρα καὶ εἰς τὴν εἰκοστὴν πρώτην τοῦ Μαΐου τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου, ὅπου λέγεται, ὅτι κατὰ Μαξεντίου ἐποίησε τὸν πόλεμον, καὶ οὐχὶ κατὰ Μαγνεντίου, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω.

[2] Οὐ μόνον ὁ Συναξαριστὴς οὗτος Μαυρίκιος, ἀλλὰ καὶ ὅλοι οἱ ἀξιόλογοι ἱστορικοὶ βεβαιοῦσιν, ὅτι λατινικὰ ἦτον ἐκεῖνα τὰ γράμματα. Κᾂν καὶ Λέων ὁ Σοφὸς λέγῃ, ὅτι ἦτον ἑλληνικά. Ἤξευρε γὰρ ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ ἑλληνικά, ὡς λέγει ὁ Γάζης Παΐσιος. Παρὰ δὲ τῷ Δοσιθέῳ, σελ. 703 τῆς Δωδεκαβίβλου, οὕτω γράφεται· «Κωνσταντῖνε, ἐν τούτῳ νίκα».

[3] Πότε δέ, καὶ παρὰ τίνος ἐβαπτίσθη, ὅρα εἰς τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου, κατὰ τὴν δευτέραν τοῦ Ἰαννουαρίου.

[4] Σημείωσαι, ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη ἔφερε καὶ τοὺς ἥλους, δι᾿ ὧν προσήλωσαν Ἰουδαῖοι τὸ σῶμα τοῦ Σωτῆρος εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, δῶρον ἀξιοτίμητον τῷ υἱῷ αὑτῆς. Ἐξ ὧν, τὸν μὲν ἕνα, ἔβαλεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος εἰς τὸ χαλινάρι τοῦ ἀλόγου του, κατὰ τὸ λόγιον τοῦ προφήτου Ζαχαρίου τὸ λέγον· «Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔσται τὸ ἐπὶ τὸν χαλινὸν τοῦ ἵππου ἅγιον τῷ Κυρίῳ Παντοκράτορι» (Ζαχ. ιδ΄, 20). Τὸν δὲ δεύτερον, ἐβάσταζεν εἰς τὸ πολεμικὸν ἔνδυμα τῆς κεφαλῆς του, ἤτοι εἰς τὴν περικεφαλαίαν του. Τὸν δὲ τρίτον, λέγει ὁ θεῖος Ἀμβρόσιος, ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη διαπερῶσα τὸ Ἀδριατικὸν πέλαγος καὶ κινδυνεύσασα ἀπὸ φουρτοῦναν, ἔρριψεν αὐτὸν εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ἔγινε γαλήνη. Ἀπίστευτον ὅμως κρίνει τοῦτο ὁ Ἱεροσολύμων Δοσίθεος. Καθότι δὲν ἐπῆγεν εἰς τὸ Ἀδριατικὸν πέλαγος ἡ Ἁγία Ἑλένη μετὰ τὸ ἀπελθεῖν αὐτὴν εἰς Ἱεροσόλυμα. Ὁ δὲ Σωκράτης λέγει, ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος ἔκρυψε τὸ τίμιον ξύλον καὶ τοὺς ἥλους, ἐπάνω τοῦ πορφυροῦ μεγάλου κίονος εἰς τὸν ἀνδριάντα τοῦ Κωνσταντίνου, πρὸς φυλακὴν τῆς Πόλεως. Τρεῖς δὲ φαίνονται ὅτι ἦτον οἱ ἧλοι, δύω μέν, οἱ προσηλώσαντες τὰς χεῖρας τοῦ Σωτῆρος, εἷς δέ, ὁ προσηλώσας αὐτοῦ τοὺς δύω πόδας, ὁμοῦ βαλμένους ἕνα ἐπάνω τοῦ ἄλλου. (Ὅρα σελ. 102, τῆς Δωδεκαβίβλου.) Ἀγκαλὰ καὶ ὁ Γάζης Παΐσιος λέγῃ, ὅτι ἡ κοινὴ παράδοσις θέλει νὰ ἦτον τέσσαρες οἱ ἧλοι, δύω οἱ προσηλώσαντες τὰς χεῖρας, καὶ δύω οἱ τοὺς πόδας προσηλώσαντες τοῦ Κυρίου.

[5] Σημείωσαι, ὅτι οἱ δύω σταυροὶ τῶν λῃστῶν ἐφέρθησαν εἰς Κωνσταντινούπολιν, καὶ ἐτέθησαν ὑποκάτω τοῦ ἐν τῷ Φόρῳ πορφυροῦ κίονος, καὶ τὸ βικίον τοῦ μύρου, ᾧ ἠλείψατο ὁ Κύριος. Εἰς δὲ τὸν κίονα τοῦ Κωνσταντίνου, ἦτον οἱ ἧλοι τοῦ Σταυροῦ ὡς εἴρηται, καὶ τὸ στόμιον τοῦ φρέατος, ἐν ᾧ ἐκάθισεν ὁ Χριστός. Εἰς δὲ τὸ ἕδρασμα τοῦ πορφυροῦ κίονος ἔβαλεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἰδίαις χερσί, τοὺς δώδεκα κοφίνους καὶ τὰς ἑπτὰ σπυρίδας, εἰς ἃς ἐβλήθησαν τὰ περισσεύματα τῆς ἀρτοκλασίας τοῦ Κυρίου. Ὁμοίως καὶ τὸν πέλεκυν τοῦ Νῶε, δι᾿ οὗ κατεσκεύασε τὴν Κιβωτόν (ὅρα σελ. 1152, τῆς Δωδεκαβίβλου). Ὁ δὲ σοφὸς Εὐθύμιος ὁ Ζυγαδηνὸς ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου λέγει, ὅτι ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ ἐγνωρίσθη καὶ ἀπὸ τὸν τίτλον (ἤτοι αἰτίαν) ὁποῦ εἶχεν ἐπάνω. Ὅστις ἐπειδὴ ἦτον ἀπὸ σανίδι, ἐφυλάχθη ἀδιάφθορος. Οἱ γὰρ ἄλλοι σταυροὶ τῶν λῃστῶν, τίτλον οὐκ εἶχον.

[6] Σημείωσαι, ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη εὑροῦσα τὸ τίμιον ξύλον, ἄλλο μὲν ἀπὸ αὐτό, ἀφῆκεν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, παραδοῦσα τοῦτο ἐν ἀργυρῷ κιβωτίῳ εἰς τὸν Πατριάρχην Μακάριον, ὡς λέγει ὁ θεῖος Ἀμβρόσιος. Ἄλλο δὲ μέρος αὐτοῦ, ἀνεκόμισεν εἰς τὸν υἱόν της Κωνσταντῖνον, τὸ ὁποῖον εἰσήγαγεν εἰς Κωνσταντινούπολιν διὰ τῆς πύλης τοῦ Ὑψωμαθείου. Τὰ δὲ ἐν τῷ τιμίῳ ξύλῳ εὑρεθέντα βάλσαμα, κρῖνα, ῥόδα, κώστους, βασιλικοὺς καὶ ἄλλα εὐώδη, ἐφύτευσεν εἰς γάστρας ἵνα σῴζωνται. Ἀνήγειρε δὲ Μοναστήριον καὶ ὠνόμασεν αὐτὸ Γαστρίαν, (ἴσως διὰ τὰς ἀνωτέρω γάστρας), ὅπου καὶ ἐκατοίκησε. Σημείωσαι δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι τὸ τίμιον ξύλον, ὄχι μόνον ἐφυλάχθη ἄσηπτον ἐν τῇ γῇ τριακοσίους τριάντα χρόνους, ἀλλὰ καὶ ἀνέστησεν μίαν γραῖαν γυναῖκα ἡμιθανῆ κατὰ τὸν Σωζόμενον. Καὶ τέλειον νεκρόν, κατὰ τὸν Νικηφόρον. Ἀλλὰ καὶ διαμερισθὲν εἰς ὅλα τὰ μέρη τοῦ κόσμου, ἀνελάττωτον ἔμενεν. Ἔφη γὰρ ὁ θεῖος Κύριλλος, κατηχήσει τετάρτῃ· «Διὰ τοῦ σταυρικοῦ ξύλου, τῆς γῆς ἅπας ὁ κόσμος, εἰς τμήματα μερισθέντος, διαπεπλήρωται». Διηγεῖται δὲ καὶ ὁ Παυλῖνος εἰς τὴν ἑνδεκάτην αὑτοῦ Ἐπιστολήν, ὅτι ὁ Σταυρὸς ἐξ ἐκείνου τοῦ καιροῦ τῆς εὑρέσεως αὐτοῦ, μεταδίδοται εἰς κοινὴν ὠφέλειαν, καὶ μείωσιν οὐχ᾿ ὑφίσταται. Ἀλλὰ μένει ἀνελλιπὴς καὶ ἀκέραιος. Καὶ μεριζόμενος κατέχεται, καὶ πάλιν ὅλος προσκυνεῖται. Τάξις γὰρ ἦτον, καὶ ὅταν οἱ προσκυνηταὶ ἐπήγαιναν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, ἐλάμβανον μέρος ἀπὸ τὸ τίμιον ξύλον καὶ ἔπερνον μαζί των, εἰς μαρτυρίαν καὶ ἀπόδειξιν τῆς ἐκεῖσε ἐλεύσεώς των. Ὅθεν ἐκεῖ ὁποῦ ἐκόπτετο καὶ μετεδίδοτο ὑπὸ τοῦ Ἀρχιερέως, ἐκεῖ καὶ ἐπληθύνετο. Ὥσπερ καὶ οἱ πέντε ἄρτοι ἐπληθύνοντο διὰ τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων. Τοῦτο φαίνεται βεβαιῶν καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος. Φησὶ γάρ· «Αὐτὸ δὲ τὸ ξύλον ἐκεῖνο, ἔνθα τὸ Ἅγιον ἐστάθη Σῶμα καὶ ἀνεσκολοπίσθη, πῶς ἐστι περιμάχητον ἅπασι; Καὶ μικρόν τινα (κόκκον) λαμβάνοντες ἐξ ἐκείνου πολλοί, καὶ χρυσῷ κατακλείοντες, καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες τῶν τραχήλων ἐξαρτῶσι τῶν ἑαυτῶν καλλωπιζόμενοι; Καίτοι καταδίκης τὸ ξύλον ἦν, καίτοι τιμωρίας» (Λόγ. ὅτι, Θεὸς ὁ Χριστός, τόμ. ς΄). Διὰ τοῦτο ὡς φαίνεται εὑρίσκονται εἰς τὸν κόσμον, καὶ τόσα πολλὰ μέρη τιμίου ξύλου.

Τὸ δὲ μέγεθος τοῦ τιμίου Σταυροῦ ἦτον, εἰς μὲν τὸ μῆκος, ποδῶν δεκαπέντε· εἰς δὲ τὸ πλάτος, ἤτοι εἰς τὸ πλάγιον ξύλον, ποδῶν ὀκτώ, καθὼς εἶναι παλαιὰ παράδοσις (καὶ ὅρα σελ. 20 τοῦ νεοτυπώτου Τροπαίου τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως). Ὁ δὲ Χρυσόστομος λέγει, ὅτι τὸ χόνδρος καὶ τοῦ ὀρθοῦ καὶ τοῦ πλαγίου ξύλου τοῦ Σταυροῦ, ἦτον μία πιθαμή. Οὕτω γάρ φησιν· «Ἐννόησον καὶ τοῦ Σταυροῦ τὸν τόπον. Ἆρα μιᾶς σπιθαμῆς εἶχε περίμετρον ὁ τύπος τοῦ ξύλου; εἶχε ποδὸς μέτρον ἡ πῆξις τοῦ Σταυροῦ;» (Λόγ. εἰς τὸ Πῶς οἶδε γράμματα μὴ μεμαθηκώς, τόμῳ ε΄).

Ἡ αἰτία δέ, διὰ τὴν ὁποίαν μαζὶ μὲ τὸν Σταυρὸν ἑνοῦται καὶ βασιλικός, ὅταν γίνεται ὁ Ἁγιασμός, εἶναι αὕτη. Ἱστορεῖ ὁ μοναχὸς Ἀλέξανδρος, ὅτι βασιλικὸς ἀνεβλάστανε πάντοτε ἐπάνω τοῦ τόπου τοῦ Ἁγίου Γολγοθᾶ, ὑποκάτω τοῦ ὁποίου ἦτον χωσμένος ὁ τίμιος Σταυρός. Ἀνέσπων δὲ τὸν βασιλικὸν οἱ Ἕλληνες, οἵτινες εἶχον ἐκεῖ ἐπάνω ναὸν καὶ ἄγαλμα τῆς Ἀφροδίτης. Πλὴν αὐτὸς πάλιν ἀνεβλάστανεν. Ὅθεν εἰς μνήμην τοῦ θαύματος, μὲ βασιλικόν, καὶ ὄχι μὲ ἄλλο φυτόν, ποιοῦμεν τὸν διὰ τοῦ Σταυροῦ μικρὸν καὶ μέγαν Ἁγιασμόν. (Ὅρα σελ. 25 καὶ 177, τῆς Δωδεκαβίβλου. Ὅρα καὶ εἰς τὴν ἕκτην τοῦ Μαρτίου μηνός, ὅπου ἑορτάζεται ἰδιαίτερον ἡ εὕρεσις τοῦ Σταυροῦ καὶ τῶν τιμίων ἥλων.)

Προσθέττω ἐδῶ καὶ ἐκεῖνα ὁποῦ σημειοῖ ὁ Γάζης Παΐσιος εἰς τὰ προβλήματα ὁποῦ λύει τοῦ Ἀλεξίου Μιχαηλοβίτζη βασιλέως Μοσχοβίας ἐν ἔτει 1645, ὡς ἀξιόλογα, ἅτινα σῴζονται ἐν χειρογράφοις. Ἤγουν ὅτι τὸ σχῆμα τοῦ τιμίου Σταυροῦ, ἦτον ὅμοιον ὡσὰν τὸ στοιχεῖον Ταῦ. Ὅθεν τὸ ῥητὸν ἐκεῖνο τοῦ Ἰεζεκιὴλ τὸ λέγον· «Δίελθε μέσην Ἱερουσαλήμ, καὶ δὸς σημεῖον ἐπὶ τὰ μέτωπα τῶν ἀνδρῶν τῶν καταστεναζόντων», καὶ τὰ ἑξῆς (Ἰεζ. θ΄, 4)· τοῦτο, λέγω, μετέφρασαν ὁ Ἀκύλας καὶ ὁ Θεοδοτίων οὕτω· «Δὸς τὸ Ταῦ ἐπὶ τὰ μέτωπα». Συμμαρτυρεῖ δὲ τούτοις καὶ ὁ Ὠριγένης, καὶ ὁ Θεοφόρος Μάξιμος. Ὅθεν καὶ ὁ ἄθεος Λουκιανὸς εἰς τὸν ἐπιγραφόμενον λόγον του «Δίκη φωνηέντων», ἀποφασίζει νὰ μὴν ἔχῃ ἄλλην καταδίκην τὸ Ταῦ, πάρεξ τὴν σημείωσίν του: ἤτοι τὸν Σταυρόν. Δὲν εἶναι δέ, λέγει, διὰ τοῦτο τριμερὴς μόνον ὁ Σταυρός, ὡς τὸ Τ, ἀλλὰ καὶ τετραμερής. Καθότι ὁ τίτλος ὁποῦ ἐβάλθη ὑπὸ τοῦ Πιλάτου ἐπάνω εἰς τὸν Σταυρὸν τὸν σχῆμα ἔχοντα τοῦ Τ, ἐσχημάτισε τὸν Σταυρὸν τετραμερῆ. Ἐν σανίδι δὲ ὁ τίτλος καὶ ἡ ἐπιγραφὴ ἐχαράχθη, ὡς ἑρμηνεύει Εὐθύμιος ὁ Ζυγαδηνὸς εἰς τὴν ἑρμηνείαν τοῦ κατὰ Ματθαῖον, καὶ οὐχὶ ἐν χάρτῃ, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω.

Κατὰ ἄλλον δὲ τρόπον λέγεται τριμερής, διὰ τὴν ἐκ παραδόσεως ἱστορίαν τοῦ Λώτ. Ὅθεν καὶ ὁ Δαμασκηνὸς ψάλλει ἔν τινι τροπαρίῳ· «Ἐν τῇ κυπαρίσσῳ ὡς ηὐδόκησας, καὶ τῇ πεύκῃ, καὶ κέδρῳ, σαρκὶ συνανυψούμενος», ἀκολουθῶν εἰς τὸν Ἡσαΐαν λέγοντα: «Ἐν κυπαρίσσῳ, καὶ πεύκῃ, καὶ κέδρῳ ἅμα, δοξᾶσαι τὸν τόπον τὸν ἅγιόν μου» (Ἡσ. ξ΄, 13). Εἶχε δέ, λέγει, καὶ ὑποπόδιον ὁ Σταυρός, ἐπάνω εἰς τὸ ὁποῖον ἐβάλθησαν τὰ ποδάρια τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, διὰ νὰ καρφωθῶσιν εἰς αὐτὸ δυνατώτερα, ὡς γράφουσιν ὁ θεῖος Εἰρηναῖος, καὶ ὁ Ἰουστῖνος. Καὶ οὕτως ἐπληρώθη τὸ Δαβιτικόν· «Ὑψοῦτε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, ὅτι Ἅγιός ἐστι» (Ψαλ. Ϟη΄, 5). Σημείωσαι, ὅτι ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἔχει λόγον εἰς τὴν Ὕψωσιν τοῦ Σταυροῦ· ὁ Κρήτης Ἀνδρέας δύω λόγους, ὧν τοῦ μὲν ἑνὸς ἡ ἀρχὴ ἔστιν αὕτη· «Σταυροῦ πανήγυριν ἄγομεν». Τοῦ δὲ ἑτέρου· «Κινήσωμεν ἀγαπητοί». Παντολέων ὁ Πρεσβύτερος Μονῆς τῶν Βυζαντίων, οὗ ἡ ἀρχή· «Ὅτε τῆς παρούσης ἑορτῆς». Ἀλέξανδρος Μοναχός, οὗ ἡ ἀρχή· «Τὴν κέλευσιν τῆς ὑμετέρας». (Σώζονται ἐν τῷ Κοινοβίῳ τοῦ Διονυσίου, καὶ ἐν τῇ τοῦ Βατοπαιδίου.) Ἰάκωβος ὁ Μοναχὸς καὶ ταπεινός. (Σῴζεται ἐν τῇ τοῦ Παντοκράτορος.) Ἰωσὴφ Θεσσαλονίκης, οὗ ἡ ἀρχή· «Σταυροῦ πρόκειται σήμερον ἑορτή». Παντολέων ὁ Διάκονος, οὗ ἡ ἀρχή· «Πάλιν ὑψοῦται Σταυρός». (Σῴζονται καὶ αὐτοὶ καὶ οἱ ἀνωτέρω, ἐν τῇ Λαύρᾳ, καὶ ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τῶν Ἰβήρων.) Ὁ Χρυσόστομος, οὗ ἡ ἀρχή· «Σταυροῦ πρόκειται σήμερον ἑορτή». Ὁμοίως καὶ ἕτερον λόγον ὁ αὐτός, οὗ ἡ ἀρχή· «Πᾶσα μὲν ἡ ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ κρείττονα μεταβολή». (Σῴζονται ἐν τῷ ε΄ τόμῳ τῆς ἐν Ἐτόνῃ ἐκδόσεως.)

[7] Σημείωσαι, ὅτι ἡ ὕβρις αὕτη καὶ ἀτιμία, ὁποῦ ἔδειξαν οἱ Ἀντιοχεῖς, ἐναντίον εἰς τοὺς ἀνδριάντας τῆς βασιλίσσης Πλακίλλης, ἔγινεν ὕλη καὶ ὑπόθεσις τοῦ νὰ συγγράψῃ ὁ Χρυσοστομικὸς κάλαμος τοῦ Ἰωάννου, τοὺς καλοὺς ἐκείνους καὶ ῥητορικωτάτους λόγους τῶν ἀνδριάντων.

[8] Ἐσφαλμένως δὲ γράφεται ἔν τε τῷ Μηναίῳ καὶ τῷ τετυπωμένῳ Συναξαριστῇ, ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος Πωγωνάτος ἦτον υἱὸς Ἰουστινιανοῦ τοῦ ῥινοτμήτου. Σημείωσαι, ὅτι ἡ Σύνοδος αὕτη ἑορτάζεται καὶ κατὰ τὴν δεκάτην ἕκτην τοῦ Ἰουλίου μετὰ τῶν ἄλλων πέντε Οἰκουμενικῶν Συνόδων.

[9] Ὁ Πάπας οὗτος φαίνεται νὰ ᾖναι ἄλλος ἀπὸ ἐκεῖνον, ὁποῦ ἑορτάζεται κατὰ τὴν δεκάτην ἕκτην τοῦ Μαρτίου. Διατὶ ἐκεῖνος μέν, κρεμασθεὶς εἰς δένδρον ἄκαρπον, ἐτελειώθη. Οὗτος δέ, οὐδὲν τοιοῦτον ἔπαθεν.

[10] Τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ ὅρα εἰς τὸ Νέον Μαρτυρολόγιον.