ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ

(Ἰω. 17, 1-13)

Σήμερα ἑορτάζουμε τὴ μνήμη τῶν 318 Πατέρων, οἱ ὁποῖοι ἔλαβαν μέρος στὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τοῦ 325 στὴ Νίκαια τῆς Βιθυνίας.

Ἀφορμὴ γιὰ τὴ σύγκληση τῆς Συνόδου ἦταν οἱ αἱρετικὲς διδασκαλίες τοῦ Ἀρείου, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στὴ Λιβύη γύρω στὸ 260 καὶ σπούδασε στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ τὴν Ἀντιόχεια. Χειροτονήθηκε πρεσβύτερος καὶ ἀνέπτυξε  ἔντονη δράση, κηρυκτικὴ καὶ ἑρμηνευτική. Ἐνωρὶς ἄρχισε νὰ διατυπώνει τὶς κακοδοξίες του, ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ Υἱὸς εἶναι κτίσμα τοῦ Πατρὸς καὶ δημιουργήθηκε ἐν χρόνῳ. Αὐτὸ σήμαινε πὼς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ δὲν ἦταν οὔτε Θεὸς οὔτε συναΐδιος μὲ τὸν Πατέρα, ἀλλὰ ἔλαβε τὴν ὕπαρξή του, ἄρχισε δηλαδὴ νὰ ὑπάρχει, μετὰ ἀπὸ αὐτόν.

Μάλιστα ἡ δημιουργία τοῦ Υἱοῦ, ἔλεγε ὁ Ἄρειος, ἔγινε διὰ τοῦ θελήματος τοῦ Πατρός, ὥστε νὰ ἀποτελέσει τὸ μέσο γιὰ τὴ δημιουργία τῶν ὑπολοίπων κτισμάτων. Πρῶτο δημιούργημα τοῦ Υἱοῦ, ὑποστήριζε, ἦταν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Εἶναι φανερὸ ὅτι μὲ αὐτὴ τὴ διδασκαλία ὁ Ἄρειος ἔπληττε τὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας στὴν ἄκτιστη ἁγία Τριάδα.

Γιὰ νὰ ἀντιμετωπιστοῦν αὐτὲς οἱ κακοδοξίες, ὁ Μ. Κωνσταντῖνος συνεκάλεσε τὸ 325 τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ἡ ὁποία καταδίκασε τὸν ἀρειανισμὸ καὶ δογμάτισε τὸ ὁμοούσιο Πατρὸς καὶ Υἱοῦ. Ὁ Ἄρειος καταδικάστηκε καὶ ἀναθεματίστηκε. Στὴ συνέχεια τέθηκε ὑπὸ περιορισμὸ στὴ Νικομήδεια καὶ μετὰ ἐξορίστηκε στὴν Ἰλλυρία.

Ἡ Σύνοδος ἄρχισε τὶς ἐργασίες της στὶς 14 Ἰουνίου τοῦ 325 καὶ τὶς περάτωσε στὶς 25 Αὐγούστου τοῦ ἰδίου ἔτους. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Συνόδου ὁ Ἄρειος δὲν μίλησε. Μίλησαν ὅμως δεκαεπτὰ ὁμόφρονές του ἐπίσκοποι, διαβάζοντας ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ Ἀρείου «Θαλία». Οἱ κακοδοξίες ποὺ περιεῖχε τὸ σύγγραμμα δὲν μποροῦσαν νὰ γίνουν ἀποδεκτές. Πρὸς θεραπεία τῆς ὅλης κατάστασης οἱ Πατέρες τῆς Συνόδου συνέταξαν Σύμβολο πίστεως, τὸ λεγόμενο Σύμβολο τῆς Νικαίας. Αὐτὸ προῆλθε ἀπὸ μικρὴ τροποποίηση ὑπαρχόντων βαπτιστηρίων Συμβόλων στὴν περιοχὴ τῆς Παλαιστίνης καὶ τῆς Συρίας. Στὸ νέο Σύμβολο προστέθηκαν τρεῖς φράσεις, οἱ ὁποῖες ἀφοροῦσαν στὸν Υἱὸ καὶ καταπολεμοῦσαν τὴν αἱρετικὴ διδασκαλία τοῦ Ἀρείου: «ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πατρός», «γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα», «ὁμοούσιον τῷ πατρί». Στὸ τέλος τοῦ Συμβόλου ἡ Σύνοδος πρόσθεσε ἀναθεματισμούς. Θεωρεῖται μάλιστα τὸ Σύμβολο ὡς μία συνοπτικὴ ἀνακεφαλαίωση τῆς παραδεδομένης πίστης τῆς Ἐκκλησίας, τὴν ὁποία ἐπέλεξε καὶ προέβαλε ἡ Σύνοδος ὄχι ὡς μία νέα δημιουργία, ἀλλὰ ὡς βεβαίωση τῆς ἤδη γνωστῆς καὶ συνεχῶς βιούμενης ἀπὸ ὅλες τὶς κατὰ τόπους Ἐκκλησίες ἀποστολικῆς παρακαταθήκης. Τὸ Σύμβολο ἦταν τὸ ἑξῆς:

«Πιστεύομεν εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, πάντων, ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ποιητήν.

Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, γεννηθέντα ἐκ τοῦ Πατρὸς μονογενῆ, τουτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός. Θεὸν ἐκ Θεοῦ, φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τά τε ἐν οὐρανῷ καὶ τὰ ἐν τῇ γῇ˙ τὸν δι' ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα καὶ σαρκωθέντα, ἐνανθρωπήσαντα, παθόντα καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, ἐρχόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς.

Καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα».

Τὸ Σύμβολο περιλαμβάνει τρία ἄρθρα καὶ ἀποτελεῖ κείμενο ποὺ ἐπιδίωκε τὸν καθορισμὸ τῆς δογματικῆς ἀλήθειας σὲ σχέση μὲ τὸν Υἱὸ καὶ τὴν ὁμοουσιότητά του μὲ τὸν Πατέρα. Γι᾽ αὐτὸ καὶ τὸ ἄρθρο γιὰ τὸν Υἱὸ εἶναι τὸ ἐκτενέστερο καὶ περιέχει φράσεις ποὺ ἀποβλέπουν στὴν καταπολέμηση τῆς ἀρειανικῆς κακοδοξίας.

Τὸ Σύμβολο τῆς Νικαίας περιλάμβανε στὸ τέλος τῆς δογματικῆς του διατύπωσης καὶ συγκεκριμένους ἀναθεματισμοὺς ἐναντίον ὅσων θεωροῦσαν τὸν Υἱὸ κτίσμα καὶ ἀκολουθοῦσαν τὶς ἀρειανικὲς κακοδοξίες. Αὐτοὶ ἦταν οἱ ἑξῆς:

«Τοὺς δὲ λέγοντας ″ἦν ποτὲ ὅτε οὐκ ἦν″, καὶ ″πρὶν γεννηθῆναι οὐκ ἦν″, καὶ ὅτι ″ἐξ οὐκ ὄντων″ ἐγένετο, ἢ ″ἐξ ἑτέρας ὑποστάσεως″ ἢ ″οὐσίας″ φάσκοντας εἶναι, ἢ ″κτιστὸν″ ἢ ″τρεπτὸν″ ἢ ″ἀλλοιωτὸν″ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, ἀναθεματίζει ἡ Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία».

Τὸ Σύμβολο τῆς Νικαίας ἔτυχε διεύρυνσης καὶ ὁλοκληρώθηκε ἀπὸ τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τοῦ 381. Τὸ Σύμβολο ποὺ προέκυψε, τὸ λεγόμενο Νικαίας - Κωνσταντινουπόλεως, ἀφορᾶ σὲ αὐτὸ ποὺ ἔχουμε καὶ χρησιμοποιοῦμε μέχρι τῆς σήμερον.

ΠΗΓΗ