''Σήμερον φωτός απροσίτου άβυσσος''

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

«Σήμερα η άβυσσος του απροσίτου φωτός, σήμερα η απέραντη έκχυση της θείας αίγλης πάνω στο όρος Θαβώρ σκορπά τη λάμψη της μπροστά στα μάτια των Αποστόλων. Σήμερα φανερώνεται Κύριος της Παλαιάς και της Νέας Διαθήκης ο Ιησούς Χριστός, το πρόσωπο και το όνομα που αγαπώ, το γλυκύτατο αληθινά και ποθεινότατο και που υπερβαίνει κάθε έννοια γλυκύτητας»1.

Με αυτούς τους λόγους ο μεγάλος δογματολόγος της Εκκλησίας, ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, καταγράφει τη θεολογική του εμπειρία για το μεγάλο γεγονός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού στο όρος Θαβώρ.

Πρόκειται για εμπειρία και όχι για θεολογικό στοχασμό· γιατί η θεολογία δεν είναι αποτέλεσμα της διεργασίας του νου ή των γνώσεων της θύραθεν παιδείας, αλλά της καθάρσεως της καρδιάς του ανθρώπου.

Η θεολογία, η θεογνωσία όπως παραδίδεται στη γλώσσα της Εκκλησίας μας είναι «όρος άναντες (δηλαδή ανηφορικό) και δυσπρόσιτον»2 κατά τον Άγιο Γρηγόριο Επίσκοπο Νύσσης.

Σήμερα η άβυσσος του απροσίτου φωτός. Σήμερα η απέραντη έκχυση της θείας αίγλης πάνω στο όρος Θαβώρ. Σήμερα όλη η Εκκλησία φωτίζεται από αυτήν την θαβώρεια δόξα.

- Φως ο Χριστός.

- Φως η Ορθόδοξη Εκκλησία μας, η μοναδική Εκκλησία.

- Φως τα Χριστούγεννα, γι’αυτό και ψάλλουμε «ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως»3.

- Φως τα Θεοφάνεια. «Φως εκ φωτός έλλαμψεν τω κόσμω Χριστός ο Θεός ημών»4.

- Φως στη φρικτή Μεταμόρφωση. «Φως αναλλοίωτον Λόγε, φωτός Πατρός αγεννήτου, εν τω φανέντι φωτί σου σήμερον εν Θαβωρείω, φως είδομεν τον Πατέρα, φως και το Πνεύμα, φωταγωγούν πάσαν κτίσιν»5, γεμάτος ενθουσιασμό ψάλλει και πάλι ο ιερός υμνογράφος.

- Φως στην Ανάσταση. «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός»6 είναι η απάντηση του θεοφόρου Νείλου της Δαμασκού στο σκότος της αγνωσίας.

- Φως στην Πεντηκοστή. «Φως ο Πατήρ, φως ο Λόγος, φως και το Άγιον Πνεύμα»7 ομολογούμε όλοι οι πιστοί.

- Φως κάθε φορά στη Λατρεία της Εκκλησίας μας και ιδιαίτερα στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Γι’ αυτό και ψάλλουμε «Είδομεν το φως το αληθινόν.»

Σε όλες τις εορτές ζούμε εμείς οι Ορθόδοξοι την ίδια πραγματικότητα, το φως, τη μεταμόρφωση του ανθρώπου και του κόσμου με την παρουσία του ενανθρωπήσαντος Σωτήρος Χριστού.

Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι κάθε μέρα στην Ακολουθία των Ωρών που τελούνται στα ορθόδοξα κέντρα της Πίστεώς μας, επαναλαμβάνεται η ευχή: «Χριστέ το φως το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον, σημειωθήτω εφ’ ημάς το φως του προσώπου σου»8 για να θυμίζει στους Μοναχούς τη θαβώρεια δόξα και το φως του προσώπου του Χριστού που αποτελεί το μοναδικό στόχο της ζωής τους.

Πόσο ποιμαντικά η Εκκλησία μας κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στους φωταγωγικούς ύμνους μάς υπενθυμίζει το στόχο αυτό: «Το φως σου το αΐδιον εξαπόστειλον, Χριστέ ο Θεός, και φώτισον τα όμματα, τα κρυπτά της καρδίας μου»9.

Έτσι εξηγείται ότι το Kαθολικό των μεγάλων μοναστικών κέντρων όπως του Σιναίου Όρους, των Μετεώρων, της κορυφής του Άθωνος και άλλων Μοναστηριών της Εκκλησίας μας, είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Χριστού· για να υπενθυμίζει πως «οι τω ύψει των αρετών διαπρέψαντες και της ενθέου δόξης αξιωθήσονται»10.

Αυτό το φως, λοιπόν, είδαν οι Μαθητές επάνω στο όρος Θαβώρ προ του Σταυρού. Αυτό το φως είδε ο Όσιος Ευθύμιος ο Ιβηρίτης πάνω στην αγία κορυφή του Άθω.

Αυτό περιέλαμπε το πρόσωπο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά όταν έβγαινε από τη Θεία Λειτουργία ή από το κελλί της ησυχίας του.

Αυτό το φως έβγαινε από το στόμα του Οσίου Ακακίου του Καυσοκαλυβίτου και το πρόσωπό του γινόταν λαμπρό ως ο ήλιος βλέποντας πολλές φορές το Χριστό με τη μεταμορφωμένη αίσθηση που του χάριζε το Άγιο Πνεύμα11.

Σ’ αυτήν την κατάσταση του φωτός βρισκόταν ο Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ στη γνωστή διήγηση με τον Μοτοβίλωφ, ο Όσιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, ο Γέρων Ιωσήφ ο Ησυχαστής, ο μέγας αθλητής της νοεράς προσευχής, ο Όσιος Πορφύριος, ο Όσιος Παΐσιος, και όλοι οι Άγιοι της Εκκλησίας μας.

Διηγούνται μάλιστα για τον Όσιο Παΐσιο το εξής θαυμαστό γεγονός: Κάποτε ένας νέος τον επισκέφθηκε και του μίλησε για ένα δάσκαλο της γιόγκα που έβγαζε κάποιο φως.

Τότε ο Όσιος έβαλε το χέρι του επάνω στο κεφάλι του νέου και «ένα φως ξεχυνόταν από παντού. Πλημμύρισε όλη την αυλή. Όπου και να κοιτούσα γύρω μου έβλεπα αυτό το φως. Ο γέροντας ήταν η πηγή που ανάβλυζε. Έμοιαζε με ένα φλας διαρκείας, με μια αστραπή που δεν λέει να τελειώσει... Όμως παρ’ όλο που ήταν έντονο, δεν πονούσε τα μάτια, ήταν γλυκό, άϋλο, νοερό, δεν χόρταινα να το βλέπω... Δεν μιλούσα, δεν έλεγα τίποτα. Όμως καταλάβαινα πολλά... Χαιρόμουν βαθειά, όμως οι κινήσεις μου ήταν ειρηνικές... Ήταν κάτι το υπερφυσικό... κάτι το σπάνιο... όμως δεν ένοιωθα έκπληξη, υπήρχε μια μεγάλη φυσικότητα. Ήμουν μεθυσμένος... απ’ το φως που ρουφούσε όλο μου το είναι»12 .

Αυτό το φως είναι η κληρονομιά μας. Η κληρονομιά όλων των Ορθοδόξων, η δόξα και η χαρά μας, ο πόθος και η ελπίδα μας για να το δούμε εκτυπώτερον στη Βασιλεία των Ουρανών, όταν θα καταργηθούν τα έσοπτρα και θα βρεθούμε πρόσωπο με πρόσωπο με το Σωτήρα Χριστό.

Τι είναι όμως αυτό το φως;

1. Ο Θεός στην Αγία Γραφή και γενικά στη γλώσσα της Εκκλησίας παρουσιάζεται ως φως, όχι κατά την ουσία του, αλλά κατά τις άκτιστες ενέργειές Του.

Αυτές οι θείες δυνάμεις ή οι άκτιστες ενέργειες είναι το θείο Φως, είναι η δόξα και η χάρη του Θεού που καθιστά ορατή την αθεώρητη θεότητα.

Δεν είναι ένα σύμβολο, ούτε τύπος της θείας παρουσίας όπως έγραφαν δυτικοί «θεολόγοι» ή ακόμη διαφωτιστές και κληρικοί του 18ου και 19ου αιώνος που προσέγγιζαν «δυτικά» το Φως της Μεταμορφώσεως, έχοντας χάσει μαζί με τον Βαρλαάμ τη μυστική εμπειρία της θεοπτίας13.

Δυστυχώς όμως η βαρλααμική και φιλοστοχαστική θεολογία είναι εκείνη που επικρατεί στις μέρες μας. Απέναντι σε αυτήν όρθωσε την Ορθόδοξη Παράδοση ο μύστης της θείας ελλάμψεως, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.

Επικαλούμενος γραφικές και πατερικές διατυπώσεις, θα βεβαιώσει την άκτιστη φύση του Θαβωρείου Φωτός και θα παρατηρήσει ότι όσοι δεν πιστεύουν ότι ο Θεός οράται ως φως αλλά ότι θεωρείται μόνο λογικά, μοιάζουν με τους τυφλούς που αισθάνονται μεν την θερμότητα του ηλίου, αλλά απιστούν στη διαβεβαίωση των βλεπόντων για τη φωτεινότητά του· όταν μάλιστα οι τυφλοί επιχειρούν να διδάξουν τους βλέποντες ότι ο ήλιος δεν είναι φως, γίνονται καταγέλαστο14

2. Οι ιεροί υμνογράφοι της Εκκλησίας οι οποίοι συνέθεσαν τους περίφημους ύμνους της Δεσποτικής αυτής εορτής, προκειμένου να περιγράψουν τη θεία πραγματικότητα με κτιστές λέξεις και να δηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στο κτιστό ηλιακό φως και σε αυτήν τη θαβώρεια δόξα, χαρακτηρίζουν το Φως του Χριστού «υπέρ αίγλην» και «υπέρ ήλιον»15, πέρα δηλαδή από κάθε λαμπρότητα αφού έκρυψε το σέλας του ηλίου.

Αυτό ομολογούμε και στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, το οποίο δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κατοχύρωση της διδασκαλίας του μεγάλου Πατρός της Εκκλησίας, του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά: «Τοις φρονούσι και λέγουσι, το λάμψαν από του Κυρίου επί της θείας αυτού Μεταμορφώσεως φως, ποτέ μεν είναι ίνδαλμα και κτίσμα... μη ομολογούσι δε, κατά τας των Αγίων θεοπνεύστους θεολογίας, και το της Εκκλησίας ευσεβές φρόνημα, μήτε κτίσμα είναι το θειότατον εκείνον φως, μήτε ουσίαν Θεού, αλλά άκτιστον και φυσικήν χάριν και έλλαμψιν και ενέργειαν, εξ’ αυτής της θείας ουσίας αχωρίστως αεί προϊούσαν»16.

Και τούτο διότι η ανθρωπότητα του Χριστού είχε θεωθεί με την υποστατική της ένωση με τη θεότητά Του· γι’ αυτό ο Χριστός καθ’ όλη την επίγεια ζωή Του περιβαλλόταν πάντοτε από το θείο Φως της Μεταμορφώσεως, που έμενε όμως αθέατο στους ανθρώπους17.

Έτσι, την ώρα της Μεταμορφώσεως δεν προσέλαβε κάτι που δεν είχε, ούτε μεταβλήθηκε σε κάτι που δεν ήταν, αλλά φανέρωσε στους Μαθητές Του αυτό που πραγματικά ήταν.

Γι’ αυτό ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός θα πει: «Μεταμορφώνεται λοιπόν και παίρνει όχι αυτό που δεν ήταν, αλλά φανερώνεται στους μαθητές του αυτός που ήταν, διανοίγοντας τα μάτια τους, κι από τυφλούς τούς κάνει να βλέπουν»18.

Ακριβώς την ίδια αλήθεια θα υπενθυμίσει χρόνια μετά και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ότι δηλαδή ενώ η θεϊκή Του φύση ήταν κρυμμένη μέσα στο σώμα Του και η ανθρώπινη φύση σκέπαζε τη δόξα της θεότητός Του, τώρα παραμερίζεται κάπως και αποκαλύπτει στα μάτια των Μαθητών καθώς ηδύναντο μερικές από αυτές τις ακτίνες της θείας δόξης.

Αυτό το φως θα πρέπει να ζητάμε κι εμείς καθημερινά.

Αυτό το φως πρέπει να γίνει το πρότυπο της δικής μας θεώσεως.

Αυτό το φως πρέπει να πλημμυρίζει και τη δική μας ψυχή.

Πόσο σοφά ήταν τα λόγια του Οσίου Παϊσίου που δυστυχώς τότε σαν νέοι δεν μπορούσαμε να τα καταλάβουμε: «Αν δε δούμε το Θεό ως φως σε αυτήν τη γη κι αν δε γίνουμε κι εμείς φως, δε θα έχουμε τη δυνατότητα να Τον δούμε ως φως ούτε στη Βασιλεία των Ουρανών».

Λοιπόν, «δεύτε νυν την κρείτονα αλλοιωθέντες αλλοίωσιν. Δεύτε να γίνουμε ουρανόφρονες και φιλοθεάμονες»19.

«Δεύτε τω φέγγει των αρετών εκλάμποντες προσβώμεν, εν όρει τω αγίω, οψόμενοι την θείαν, Κυρίου Μεταμόρφωσιν»20.

Ελάτε να ανυψώσουμε τα μάτια μας προς το Φως το αληθινό που είναι ο Χριστός. Ελάτε να ανεβούμε το δρόμο του αγιασμού, όπως μας τον παραδίδει η Ορθόδοξη Παράδοσή μας. Να αλλάξουμε τρόπο ζωής, να αποκτήσουμε τη χριστοζωή.

Να μεταμορφώσουμε την ψυχή μας προκειμένου στο μέλλον να μεταμορφωθεί και το σώμα μας για να ζούμε αιώνια μαζί με τον Χριστό στην ατέρμονη Βασιλεία Του.

«Αυτός ουν φιλάνθρωπε Χριστέ ο Θεός και ημάς καταύγασον εν τω φωτί της απροσίτου σου δόξης και αξίους ανάδειξον κληρονόμους της ατελευτήτου Βασιλείας σου ως υπεράγαθος»21.

1 Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, «Λόγος Α’ εις την την υπερένδοξον Μεταμόρφωσιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού», ΕΠΕ 9,13

2 Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, «Περί του βίου Μωσέως ή περί της κατ’αρετήν τελειώσεως», PG 44,373-375

3 Απολυτίκιο Χριστουγέννων

4 Ιδιόμελο Αίνων εορτής Θεοφανείων

5 Εξαποστειλάριο εορτής Μεταμορφώσεως

6 Τροπάριο Γ’ Ωδής Αναστάσιμου Κανόνος

7 Εξαποστειλάριο εορτής Πεντηκοστής

8 Ευχή της Α’ Ώρας

9 Φωταγωγικό β’ ήχου Μεγάλης Τεσσαρακοστής

10 Στιχηρό ιδιόμελο Εσπερινού εορτής Μεταμορφώσεως

11 «Μεταμόρφωση», έκδ. Α’, Ακρίτας 1984, σελ. 153

12 Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, «Ο άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης ως εμπειρικός θεολόγος», Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Πελαγίας, έκδ. Α’, 2016, σελ. 217

13 «Μεταμόρφωση», έκδ. Α’, Ακρίτας 1984, σελ. 68

14 ο.π. σελ. 69

15 Ε’ Ωδή Κανόνος 5ης Αυγούστου

16 Συνοδικόν της Ορθοδοξίας, «Τα κατά Βαρλαάμ και Ακινδύνου Κεφάλαια»

17 «Μεταμόρφωση», έκδ. Α’, Ακρίτας 1984, σελ. 71

18 Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, ο.π., ΕΠΕ 9,39

19 πρβλ. Στιχηρά μικρού Εσπερινού εορτής Μεταμορφώσεως

20 Απόστιχα μικρού Εσπερινού εορτής Μεταμορφώσεως

21 Λιτή εορτής Μεταμορφώσεως