ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΕΛΩΝOY KAI ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ

9/2/2025

Πριν αρχίσει η περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής η Εκκλησία προετοιμάζει τον άνθρωπο για ένα πέρασμα, μια πνευματική “αξιολόγηση”, που βαθμηδόν μας βοηθάει στην κάθαρση των αισθήσεων, ώστε να ατενίσουμε στο τέλος της διαδρομής το απρόσιτο Φώς της Αναστάσεως.

Μια πορεία που προϋποθέτει μετάνοια, δηλαδή Ιεράρχιση του τρόπου ζωής μας, στον κόσμο, ο τρόπος να αληθεύω κατά Θεό μέσα στον κόσμο. Ο αγώνας να διακρίνει ο Χριστιανός στην πνευματική ζωή τον δρόμο της αλήθειας από τον δρόμο της αυτοδικαίωσης μέσα από τις αρετές που παρουσιάζονται από το Ευαγγέλιο στη παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου.

Η εισαγωγική πρόταση του ευαγγελικού κειμένου (η οποία δεν διαβάζεται στους ναούς) αναφέρει: «Εἶπεν ὁ Κύριος πρός τινας τούς πεποιθότας ἐφ’ ἑαυτοῖς, ὅτι εἰσί δίκαιοι καί ἐξουθενοῦντας τούς λοιπούς τήν παραβολήν ταύτην». Ο Κύριος αναφέρεται σε ανθρώπους που είχαν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, για την αρετή τους, που θεωρούσαν τον Θεό οφειλέτη και έτσι περιφρονούσαν τους άλλους αμαρτωλούς.

Δύο άνθρωποι, σημαίνοντα πρόσωπα της Ιουδαϊκής κοινωνίας ανεβαίνουν στον Ναό να προσευχηθούνε, ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος Τελώνης.

Οι Φαρισαίοι θα λέγαμε ήταν η πνευματική αφρόκρεμα της εποχής εκείνης.

Ο Τελώνης είναι ένας φοροεισπράκτορας που κλέβει για να συμπληρώσει το εισόδημά του κατάπτυστος μιας και είναι άνθρωπος των Ρωμαίων, άνθρωπος των κυριάρχων. Η πεμπτουσία της κοινωνικής αμαρτίας.

Η Προσευχή είναι παράσταση ενώπιον του Θεού. Ο Φαρισαίος είναι ο άνθρωπος που αντί να παρίσταται ενώπιων του Θεού “δίνει παράσταση” στον εαυτό του (είδωλο) δικαιώνοντας εαυτόν. Μένοντας στο γράμμα του νόμου όπου ο νόμος γίνεται λόγος ύπαρξης και αλλοιώνει τον πνευματικό του ορίζοντα του Φαρισαίου, αντικρίζει καθρεπτικά και απρόσωπα τον Θεό και εμμονικά προβάλει τον εαυτό του, σαν ασυνείδητα να θέλει να του θυμίσει ότι είναι φτιαγμένος από την Εικόνα του.

Με την προσευχή διακρίνεται η ομοιότητα και η καταγωγή μας ως προς τον Θεό λέει ο μητροπολίτης Σερβιών και Κοζάνης Διονύσιος Ψαριανός. Για τον Φαρισαίο η τήρηση του νόμου είναι η διαμόρφωση ενός προσωπείου στολισμένου με τα διακριτικά των αρετών, που του δίνει την δυνατότητα χωρίς ενοχές να καθρεπτιστεί σε έναν Θεό, απόμακρο, υπερβατικό ον, έναν νομοθέτη. Τον λόγο έχει η φιλαυτία που προσαρμόζεται στο όριο της ηθικής και γεννά το αυτοείδωλο. Ενάρετος ο Φαρισαίος τιμά τον εαυτόν του ενώπιων του Θεού και με αίσθημα αυτοδικαίωσης αναφωνεί εν το μέσο του Ναού, «εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ Σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι», άσχετος του Θεού και των άλλων ανθρώπων. Λόγια όμως που δεν αγγίζουν τον Θεό.

Η παραβολή αγγίζει ένα πανάρχαιο πρόβλημα του ανθρώπου, το πρόβλημα της σχέσεως μετά του Θεού. Γενικά, για να σχετιστούμε με ένα πρόσωπο πρέπει να του μοιάζουμε. Έτσι και η καταγωγή έχει την αναφορά, την αφετηρία στο πρότυπο ομοίωσης.

Μαθαίνω την γλώσσα της ταπείνωση έχοντας πρότυπο τὸ Χριστὸ ὁ ὁποῖος εἶπε: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ ὅτι πρᾶος εἰμὶ καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ» Έτσι πλησιάζουμε τον Θεό, μαθαίνουμε την γλώσσα Του, με τρόπους που “καταλαβαίνει” και ο Ίδιος, που “τηρούν” τον Θεανθρώπινο “κωδικά” του Ευαγγελίου.

Στην ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων παράγοντες όπως η γλώσσα, ο σεβασμός, και η στάση του σώματος, συνθέτουν και διαμορφώνουν την επικοινωνία.

Έτσι όπως βλέπουμε τον Θεό, έχουμε και την ανάλογη στάση απέναντί Του. Ένας Θεός ως ανώτερη δύναμη, απρόσωπος προς το πλάσμα του, προσεγγίζεται απρόσωπα και από τον άνθρωπο. Η θέση που παίρνουμε στον χώρο εκφράζει την ψυχική διάθεση του ατόμου. Ο Τελώνης «μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι». Αισθαντικός της παρουσίας του Θεού στον Ναό και το μέγεθος της αναξιότητάς του δεν τολμά να εισέλθει στα ενδότερα του Ναού «ἀλλ’ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ».

Ένας έμπρακτος αυτοωνιδισμός που λειτουργούσε ως πνευματικός απινιδωτης που του θυμίζει με τη Χάρη Του Θεού ότι είναι άνθρωπος. Ο Τελώνης δεν έχει τις αρετές του Φαρισαίου αλλά μιλά την γλώσσα του Θεού που είναι η ταπείνωση. Τα λόγια της προσευχής του είναι λίγα: «ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ». Ο Τελώνης ξέρει ότι είναι αμαρτωλός, υπόλογος απέναντι στον Νόμο του Θεού, κατάπτυστος στα μάτια των ανθρώπων αλλά μιλάει σε έναν Θεό που τον αποδέχεται. Του λέει είμαι ένα τίποτα και ο Θεός τον δικαιώνει. Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης λέει «Ἡ μὲν μετάνοια μᾶς ἀνεγείρει, τὸ πένθος κρούει τὴν πύλη τοῦ οὐρανοῦ, ἡ δὲ ὁσία ταπείνωση τὴν ἀνοίγει».

Έτσι χαρτογραφείται δια της παραβολής το πεδίο της πνευματικής άθλησης, αποσαφηνίζοντας τις έννοιες της αρετής, του νόμου και της αλήθειας. Ο άνθρωπος, αν προσπεράσει το δέλεαρ της άνετης και αυτάρεσκης καθρέπτισης του εαυτού του στον νόμο, διακρίνει καλύτερα, ότι η καλλιέργεια των αρετών απαιτεί διάκριση και αυτό γιατί ως προσωπείο αυτοδικαίωσης και αυτοπραγμάτωσης ενός ελλιπούς εαυτού η αρετή, κρύβει την ουσία της, ότι είναι μέσον και όχι σκοπός, όπως λέει ο Άγιος Μάξιμος ο ομολογητής:: «διά την αλήθειαν εστίν η αρετή, αλλ’ ου διά την αρετήν η αλήθεια», συνεχίζοντας «Όθεν ο διά την αλήθειαν πράττων την αρετήν κενοδοξίας ου τιτρώσκεται βέλεσιν.» Δηλαδή, όποιος πράτει την αρετή για την αλήθεια δεν πληγώνεται από τα βέλη της κενοδοξίας.

Η επιλογή του ανθρώπου να αληθεύσει προϋποθέτει μετάνοια, αγώνα, θυσία, ώστε να διατηρήσει τις προϋποθέσεις, για να συντηρήσει μια Θεανθρώπινη σχέση στο πρόσωπο του Χριστού. Τότε ο άνθρωπος ανοίγεται στον νόμο της Χάριτος αγωνιώντας για την πλήρωση του γνωρίζοντας, ότι πρώτο μέλημα για την πνευματική ανέλιξη δεν είναι η αναμαρτησία, αλλά να αληθεύουμε γνωρίζοντας τον Χριστό και τον εαυτό μας διά του πλησίον.

 π. Παναγιώτης Τσαπέκος

ΠΗΓΗ